کتاب سوانح

مجدالدین ابوالفتح احمد بن محمد غزالی (۴۵۲–۵۲۰ ه‍. ق)، برادر کوچکتر ابو حامد محمد غزالی بود. کنیه وی ابوالفتوح، والقابش مجدالدین، زین الدین و حجت‌الاسلام بود. تاریخ و محل تولد او در منابع ذکر نشده، اما چون زندگی و تحصیلات این دو برادر به هم نزدیک بوده، براساس تاریخ و محل تولد محمد، احتمالاً احمد نیز در طابران طوس و دو سه سالی پس از برادرش محمد، در۴۵۲ یا ۴۵۳ به دنیا آمده‌است. وی یکی از فقهای بزرگ سدهٔ پنجم هجری و زادهٔ شهر توس بود. او هم چنین از بزرگ‌ترین عارفان و صوفیان عصر خود بود و اثر بزرگ وی سوانح العشاق نیز در همین باب تألیف شده‌است. این کتاب بزرگانی چون عراقی و عبدالرحمان جامی را تحت تأثیر قرار داده‌است. احمد، مانند برادرش، تحصیلات مقدماتی خود را در فقه به پایان رساند و هنوز جوان بود که به تصوّف گرایید. احمد غزالی مرید شیخ ابوبکر نساج طوسی بود و نسّاج نیز با پنج واسطه مرید جنید بغدادی محسوب می‌شود. احتمالاً احمد تا سال ۴۸۷ ه‍.ق که ابوبکر نساج درگذشت، نزد وی بوده‌است. غزالی از سال ۴۸۸ تا ۴۹۸ هجری قمری در نظامیه بغداد به نیابت از برادرش (محمّد) -که به سفری دراز رفته بود- تدریس می‌کرد. دراویش سلسله نعمت‌اللهی احمد غزالی را هفتمین قطب این سلسه بعد از غیبت کبرای امام دوازدهم به‌شمار می‌آورند. شیخ احمد غزالی در سنهٔ ۵۲۰ در شهر قزوین وفات یافت. مدفن وی مسجد «احمدیه» در شهر قزوین است. عبدالواحد آمدی گردآورنده غررالحکم و در الکلم و نیز ابن شهرآشوب نویسنده مناقب آل ابی طالب از شاگردان او بوده اند و او را به تشیع و بزرگی ستوده اند. عین القضات همدانی و ابونجیب سهروردی و شیخ ابوالفضل بغدادی از شاگردان او بوده اند. جانشین وی در طریقت شیخ ابوالفضل بغدادی است. البته از طریق ابونجیب سهروردی نیز سلاسل کبرویه و سهروردیه و ذهبیه جاری شده اند.