کتاب فرمالیسم روسی

کتاب «فرمالیسم روسی» نوشته‌ی ویکتور ارلیش از مهم‌ترین آثار ارائه‌شده در زمینه‌ی شناخت مکتب فرمالیسم است. این کتاب که در دو بخش و پانزده فصل ترجمه شده، در بخش نخست به تاریخچه‌ی فرمالیسم و ریشه‌های شکل‌گیری آن می‌پردازد. در این بخش دربارۀ شکل‌گیری، پیشگامان، سال‌های تلاش، سال‌های بحران، پیدایش مکتب و بحران و اضمحلال فرمالیسم سخن گفته‌شده است.
اما در بخش دوم این کتاب که با نام «اصول» ترجمه‌شده و شامل شش فصل است، به مفاهیم این سبک و تاثیر آن بر ادبیات پرداخته‌شده است. منظور از اصطلاح «فرمالیسم» در این کتاب، نسخۀ روسی روش «فرم‌گرایی» فراملیتی‌ای نیست که مداوم در آثار هنری و نقد هنر به نمایش گذاشته می‌شود، بلکه موضوع بحث، «ماهیت» اخص تاریخی و قابل تعریف این اصطلاح است. فرمالیسم مکتبی است در دانش ادبی روسیه که با دو رویکرد در تقابل بود: فلسفۀ جامعه‌گرای سوسیالیستی-مارکسیستی و فلسفۀ ذات‌گرا؛ دو مکتبی که به‌شدت بر دانش ادبیات در روسیۀ قرن بیستم سایه انداخته و هنر ادبی را در مرکز توجه قرار‌ داده بودند. فرمالیسم روسی غالبا همچون نسخۀ بازسازی‌شده‌ای از نظریۀ «هنر برای هنر» در اواخر قرن نوزدهم نشان داده می‌شود؛ اما چنین دیدگاهی به‌کلی گمراه‌کننده است. به یک دلیل، فرمالیست‌های روس اساسا هیچ توجهی به جوهر یا مقاصد هنر نداشتند. چنانکه طرفداران «پوزیتیویسم جدید» می‌گویند، آنان در پی اجتناب از هرگونه «پیش‌فرض‌های فلسفی»، مانند سرشت آفرینش هنری بودند؛ فرمالیست‌ها بهرۀ چندانی برای تفکر در ذات زیبایی و انتزاع قائل نبودند. زیباشناسی فرمالیسم بیشتر تشریحی بود تا متافیزیکی. بخش دوم کتاب اختصاص به بیان اصول فرمالیسم دارد و در آن موضوعاتی چون سبک و ترکیب، دینامیک ادبی و غیره بررسی شده است. نسخه‌ی انگلیسی این کتاب برای اولین بار سال 1980 و در 311 صفحه منتشر شده است.