کتاب آینه جانان

شمس الدین دیلمی (۵۲۵-۵۹۳؟) یکی از عالمان و عارفان گمنام و شخصیت‌های برجسته تصوف همدان در قرن ششم است که آثار زیادی همچون تصدیق المعارف، مرآة الارواح، جواهر الأسرار، عیون المعارف، مهمات الواصلین و المسائل الملمع به عربی و فارسی نوشت و شاگردان بزرگی مانند نجم الدین کبری (د. ۶۱۸) و تاج الدین محمود اشتهی تربیت کرد. دیلمی را باید نخستین عارفی در نظر گرفت که نظریهٔ ساحات وجودی انسان را به صورت علمی و گسترده صورت بندی کرد و چارچوب عرفان خویش را بر پایه شناخت نفس به عنوان «جسم لطیف» قرار داد که وظیفه آن «جمع توحید و تعظیم» یا «توحید شهودی» است. این نظریه زمینه ساز مباحث پردامنه درباره لطایف وجودی انسان و ارتباط آن با رنگ‌ها و پیامبران اولوالعزم در میان مشایخ کبرویه شد. شاخص ترین نظریه عرفانی دیلمی «زمان و مکان الهی» است که تفسیر جدیدی از آزال و آباد حسین بن منصور حلاج (د. ۳۰۹) و تأویلی جدال برانگیز از اصطلاحات قرآنی «قرب»، «کرسی»، «عرش»، «محیط» و «ایام الله» است.

(برگرفته از متن ناشر)