کتاب محله ای که بود

کتاب محله‌ای که بود، رویکردی تاریخی بر شناخت نظام زندگی محله‌ای (تهران قدیم) اثر محمدعلی اکبری، پژوهشی ارزشمند در حوزه‌ی تحولات شهری پایتخت ایران است. این کتاب به بررسی دگرگونی‌های کالبدی و اجتماعی محلات تهران در گذر زمان می‌پردازد، از آنجایی که تهران روزگاری نه چندان دور به عنوان شهری کوچک تلقی می‌شد اما در امروز به عنوان یک شهر بزرگ و مدرن شناخته می‌شود نویسنده با دست گذاشتن بر سر تحولاتی که بر این شهر، پیش آمده می‌کوشد تا ما را، با نما و شمایی جدید از شهر تهران آشنا سازد. در واقع نویسنده در این اثر، با رویکردی روایت‌مدار و با استفاده از روش شناختی دوجهانی، به تحلیل نظام زندگی محله‌ای در تهران عصر گذار پرداخته است. او معتقد است که این پدیده از ویژگی یکتایی در وقوع تاریخی برخوردار بوده و قابل تکرار نیست. بنابراین شناخت آن مستلزم به‌کارگیری شیوه‌ای متناسب با چنین خصوصیتی است. در این روش، رخداد به عنوان پدیده‌ای انضمامی و در عین حال از نظر معنایی، مفهومی تشکیکی در نظر گرفته می‌شود. نویسنده با الهام از رویکرد مکتب آنال فرانسه، بر وجود پدیده‌هایی با زمان بلند در تاریخ تأکید کرده و امکان شناخت آن‌ها را در دانش تاریخ میسر می‌داند. روش شناخت روایتی در این کتاب، با پذیرش خصوصیت یکتایی رخداد و با تکیه بر طرح داستانی، به بیان چرایی و چگونگی تحولات می‌پردازد. در این روایت، گذار شیوه‌ی زیست تهرانیان از نظم سنتی محله‌ای به سبک زندگی جدید، در یک افق زمانی بلند حدود دویست ساله موردبررسی قرار گرفته است.کتاب دارای بخش های مختلفی از قبیل: تهران، از شهر چنارهای بلند به دارالخلافهٔ ناصری، رویه‌های سکونت‌گزینی، زیستن در شبکه‌ی پیوندها، سازمان و رویه‌های مدیریت محله و کارویژه‌ها می باشد.
نویسنده به منظور دقت و اهمیت این پژوه از منابع و مطالعات بسیاری بهره جسته است، که عبارتند از: 1. اسناد و مدارک بایگانی‌شده (اسناد بلدیه و شهرداری تهران، اسناد سازمان اسناد ملی، مرکز اسناد مجلس شورا، گزارش‌های آماری مرکز آمار ایران) 2. خاطرات و سفرنامه‌های سیاحان و مأموران خارجی 3. آثار تاریخ‌نگاران ایرانی و خارجی 4. گزارش‌های نظمیه و شهربانی 5. کتاب سندهای جمعیت و ابنیه تهران 6. مجموعه‌های تحقیقی تهران‌پژوهی 7. گزارش کنگره‌ها و سمینارهای ملی و بین‌المللی تهران 8. مقالات پژوهشی منتشرشده در مجلات علمی 9. خاطرات شفاهی ساکنان محلات قدیمی تهران 10. آثار ادبی، دیوان‌های شعری (به‌ویژه شعر عامیانه) و متون داستانی.
در مجموع، کتاب «محله‌ای که بود» با بهره‌گیری از این گستره‌ی وسیع منابع و با رویکرد پزوهشی و دقیق خود، به شناخت و تحلیل عمیقی از سیر تحولات زندگی اجتماعی ساکنان پایتخت ایران در گذار از سنت به مدرنیته دست یافته است.