کتاب حکومت قانون و دولت پادگانی

کتاب «حکومت قانون و دولت پادگانی؛ درآمدی بر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (۱۳۰۴-۱۲۹۹ش)» نوشته حسین آبادیان، استاد تاریخ دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، اثری مهم در زمینه تاریخ معاصر ایران است. این کتاب به بررسی دقیق تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوره زمانی حساس بین سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۴ شمسی می‌پردازد. نویسنده در این اثر، تمایز میان دو دیدگاه مختلف درباره مفهوم اقتدار دولت مرکزی را مورد بحث قرار می‌دهد. یک دیدگاه مبتنی بر حکومت قانون و الزامات نظام مشروطه پارلمانی است، در حالی که دیدگاه دیگر بر شکل‌گیری دولتی پادگانی تأکید دارد. آبادیان با دقت نشان می‌دهد که ریشه‌های این دو دیدگاه را می‌توان حداقل تا دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ردیابی کرد. یکی از نکات برجسته این کتاب، تحلیل چگونگی تأثیرگذاری حوادث و تحولات به ظاهر کم‌اهمیت بر آینده سیاسی کشور است. نویسنده توضیح می‌دهد که چگونه از درون میراث مشروطه، دولتی پادگانی ظهور کرد که الزامات حکومت قانون را نادیده گرفت و نوعی جدید از دولت خودکامه را بنیان نهاد. آبادیان در این اثر، ساز و کار شکل‌گیری این دولت پادگانی را بررسی می‌کند و همزمان به اوضاع جهانی مقارن با این تحولات نیز می‌پردازد. او آرایش نیروهای سیاسی مدافع حکومت قانون و هواداران دولت پادگانی را تبیین کرده و موازنه نیروها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. همچنین، عوامل موثر در عقب راندن نهایی سیاستمداران مشروطه‌خواه را توضیح می‌دهد.
کتاب شامل بحث‌های مهمی همچون ویژگی‌های شخصی و جایگاه رضاخان در کودتا، لغو قرارداد ۱۹۱۹، سرکوب بقایای جنبش جنگل، دیدگاه‌های حاجی آقای شیرازی، قتل میرزاده عشقی، سیمای سیاسی مدرس، سرکوب عشایر لرستان، شرکت نفت و شورش خوزستان، رضاخان و موسولینی، و تحرکات روحانیان علیه آمریکایی‌ها است. فصول مهم کتاب شامل کابینه سیاه یا دولت سید ضیا، کارنامه دولت نخست قوام‌السلطنه، پایان کار شیخ خزعل، سقوط سلسله قاجار، و آمریکا، نفت و سیاست در ایران می‌باشد. پیوست کتاب نیز به سرنوشت بقایای جنبش جنگل در باکو می‌پردازد که اطلاعات ارزشمندی درباره این جنبش ارائه می‌دهد. این اثر با نگاهی کلی و با اتکا به ضابطه مصالح ملی کشور، تحولات این دوره حساس از تاریخ ایران را بررسی می‌کند و این پرسش اساسی را مطرح می‌سازد که از منظر تاریخی، کدام رویکرد می‌توانست ضابطه مصالح ملی را به شکلی قانونی محقق سازد.
کتاب «حکومت قانون و دولت پادگانی» با بهره‌گیری از منابع متعدد و تحلیل‌های دقیق، تصویری جامع از تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوره مورد بحث ارائه می‌دهد که برای علاقه مندان تاریخ معاصر جالب است.