کتاب ادبیات نمایشی در ایران (5)

کتاب «ادبیات نمایشی در ایران» با عنوان فرعی «فرازوفرود نمایش در ایران»، نوشته‌ی جمشید ملک‌پور است که به آثار نمایشی و ادبیات نمایشی در ایران به‌طور تخصصی می‌پردازد و مخصوص دانشجویان رشته‌ی تئاتر، به‌ویژه ادبیات نمایشی است. این کتاب که در پنج جلد تدوین شده است، از جلد اول تا چهارم به نمایش در دوران قاجار، مشروطه و حکومت رضاشاه پهلوی می‌پردازد و جلد پنجم هم به نمایش در ایران از سال 1332 تا 1357 اختصاص دارد. در جلدهای یک تا چهارم این کتاب مسائلی چون اقتباس‌های ادبی در نمایشنامه‌نویسی، نقد و نظریه‌های نمایشی مورد بررسی قرار گرفته‌اند، اما در جلد پنجم، به‌دلیل رونق چاپ نمایشنامه‌های ایرانی، به‌ویژه از نویسندگانی چون غلامحسین ساعدی، نویسنده بیشتر آثار نمایشنامه‌نویسان ایرانی در دوره‌ی 25‌ساله بین 1332 تا 1357 را مورد بررسی قرار داده است.
جمشید ملک‌پور تاریخچه‌ی این مجموعه را از نخستین کوشش‌ها در جهت رشد نمایش در ایران که از دوره‌ی قاجار آغاز شده بررسی کرده است؛ در جلد اول به نقش آثار آخوندزاده، میرزا آقا تبریزی و نهضت ترجمه و اقتباس نمایشنامه در ایران پرداخته‌شده است. ملک‌پور در ادامه و جلد دوم مجموعه‌ی «ادبیات نمایشی در ایران»، به سراغ دوران انقلاب مشروطه رفته و به بررسی آثار نمایشنامه‌نویسان آذری و فارسی‌زبانی چون حاجی‌بگف، نریمانف، مویدالممالک فکری، کمال‌الوزاره محمودی و همین‌طور نخستین روزنامه‌ی تئاتر ایران رفته است. پس از آن هم نویسنده‌ی این مجموعه، به نمایش و ادبیات نمایشی در دوران حکومت رضا‌شاه پهلوی (۱۳۲۰-۱۳۰۰ هـ ش) پرداخته که نویسندگانی چون رضا کمال شهرزاد، حسن مقدم، میرزاده عشقی، صادق هدایت، سعید نفیسی و گریگور یقیکیان فعالیت می‌کردند. جلد چهارم این مجموعه به دوره‌ی طلایی نمایش در ایران اختصاص دارد‌ و شامل سال‌های ۱۳۳۲ - ۱۳۲۰ است. در این سال‌ها عبدالحسین نوشین، سیدعلی نصر، احمد دهقان و اسماعیل مهرتاش سه گروه نمایشی مهم و با اساسنامه و اسلوب هنری را تشکیل دادند که در قالب تئاتر فردوسی، تئاتر تهران و جامعه‌ی باربد دوره‌ی طلایی تئاتر در ایران را رقم زدند.
جلد پنجم مجموعه‌ی ادبیات نمایشی هم سال‌های بعد از کودتای سال ۱۳۳۲ و شکست نهضت‌ملی مصدق را مورد بررسی قرار داده است. در این میان غلامحسین ساعدی و نمایشنامه‌هایش بیشترین نقش را پیش از انقلاب در گسترش نمایشنامه‌نویسی داشته‌اند.