کتاب نقش و نماد در هنرهای دستی بختیاری

یونگ جمله‌ای درخشان دربارهٔ نمادها دارد: «تاریخ سمبولیسم نشان می‌دهد که هر چیز می‌تواند اهمیت سمبولیک پیدا کند. اشیای طبیعی یا چیزهای ساخت انسان و یا حتی اشکال مجرد.» گیرشمن نیز در همین مورد می‌گوید: «ایرانی‌ها و یونانی‌ها در دوران‌هایی در هنر خود موضوع‌های اساطیری را نقل می‌کنند. این آثار در ایران ابتدا در سفالینه‌ها و بلافاصله در هنرمندان فلزکار دیده شده و حداقل به مدت دو قرن در لرستان نقش روی فلزات بود.»

زندگی، فرهنگ و هنرهای این قوم به‌شدت متاثر از باورها، آداب ایلیاتی و آیین‌های به‌جامانده از نیاکان و عمدتأ عناصر زیست‌بوم آنهاست که از طریق نقش و نگار بر روی صنایع هنری به‌ویژه دست‌بافته‌های آنان به تصویر در آمده است. طرح‌ها و نقش‌هایی که بختیاری‌ها در هنرهای دستی به‌کار می‌برند درواقع نشانگر بخش عمده‌ای از نمادها و مفاهیمی است که می‌توان از طریق آنها به عقاید و آداب قومی مردم پی برد.

هنرمندان چیره‌دست بختیاری در تولیدات و دستاوردهای هنری خود بیشتر از طرح‌ها و نقش‌های نمادین و مفهومی مشخصی بهره می‌گیرند که واجد ویژگی‌های بصری قابل توجهی از حیث فرم و رنگ‌های زیبا هستند.

در بیشتر دستاوردهای هنری بختیاری این نقوش با نماد پردازی و نشانه‌های معنایی قابل درکی همراه است که عمدتا از روحیات و باورهای خاص آنها حکایت می‌کند. هنرهای دستی بختیاری میراث پیوند فرهنگ ایرانی با تاریخ نیاکان و عناصر اسطوره‌ای و افسانه‌هایی است که در طول سال‌ها همواره با ظرافت و ذوق خارق‌العاده زنان بختیاری گسترش و دوام یافته است. با تکیه بر شناخت و خوانش زبان نقش به‌راحتی می‌توان به خصوصیات فرهنگی، روحیات و تمایلات آنها پی برد. گاهی این نقوش از عناصر طبیعت اطرافشان، همچون کوه‌ها، حیوانات، گیاهان و اشیایی که هریک به نحوی در زندگی عشایر جایگاه مهمی دارند سرچشمه می‌گیرد.

در کتاب نقش و نماد در هنرهای دستی بختیاری تلاش شده تا با توصیف ویژگی‌های دست‌آفریده‌ها به تشریح مفاهیم نمادین و تجزیه و تحلیل نقش مایه‌ها پرداخته شود و از سویی نیز به این پرسش پاسخ دهد که آیا نقوش درواقع دارای مفاهیم رمزآمیز و سمبلیک هستند؟ انتخاب نقش‌ها و نمادها ریشه در چه باورهایی دارند؟ آیا می‌توان با بازخوانی و رمزگشایی این زبان به خصوصیات فرهنگی، روحیات و باورهای آنها دست یافت؟ در این باره پژوهش حاضر قصد دارد با رویکردی تحلیلی با بررسی تطبیقی، به نماد و نشانه شناسی نقوش و چگونگی ارتباط آنها با اعتقادات مردم منطقه زاگرس نشین بختیاری بپردازد.