کتاب گرایش ها و گزارش های اندیشگی جهان عرب

در زمانه‌ای که گفتگو میان سنت و تجدد در جهان اسلام هم‌چنان پرتنش و چندپاره ادامه دارد، کتاب *گرایش‌ها و گزارش‌های اندیشگی در جهان عرب* نوشته‌ی سید حسن اسلامی اردکانی، چونان نقشه‌ای راهبردی، ما را با مهم‌ترین جریان‌های فکری در جهان عرب معاصر آشنا می‌کند. او نه‌فقط به ترجمه‌ی مفاهیم و اصطلاحات نمی‌پردازد، بلکه با درکی انتقادی و تحلیل‌گرانه، به کالبدشکافی درونی این اندیشه‌ها دست می‌زند؛ گویی زبان عربی و زیست‌جهان متفکران عرب، برای او نه سرزمینی دور، بلکه قلمرویی آشناست. اسلامی اردکانی، که هم در حوزه پرورش یافته و هم فلسفه دین را در دانشگاه آموخته، در این کتاب میانجی‌ای اندیشمند است؛ میانجی میان خواننده‌ی فارسی‌زبان و ساحت اندیشه‌ای که کمتر در ایران خوانده شده، در حالی که در خود جهان عرب، سال‌هاست مسئله‌ی عقلانیت، سکولاریسم، حقوق بشر و تجدد، سوژه‌ی اندیشگی متفکرانی چون محمد عابد الجابری، فهمی جدعان، سلمی خضرا الجیوسی و بسیاری دیگر بوده است. نویسنده با ترجمه‌ی صرف، قانع نمی‌شود؛ او پروژه‌ی «نقد العقل العربی» جابری را در هم می‌کشد، مفهوم پیشرفت را در آثار فهمی جدعان با نگاهی تاریخی-نقّادانه می‌سنجد، و از سترونی سکولاریسم در جهان عرب، به‌مثابه بن‌بستی نظری، سخن می‌گوید. کتاب از دیباچه‌ای مختصر آغاز می‌شود و با مقاله‌ای درباره‌ی فمینیسم اسلامی به پایان می‌رسد. در میانه‌ی این دو قطب، هفت مقاله‌ی مستقل اما به‌هم‌پیوسته قرار دارد که هرکدام به یکی از گره‌گاه‌های اندیشه‌ی عربی می‌پردازد. آن‌چه کتاب را از دیگر متون مشابه متمایز می‌کند، دقت در انتخاب منابع، توانایی در خواندن دقیق متون اصلی، و پرهیز از پیش‌داوری‌های رایج در فضای روشنفکری ایران است. اسلامی اردکانی نه از منظر یک ناظر بی‌طرف، بلکه از جایگاه یک مفسر درگیر و دغدغه‌مند می‌نویسد؛ مفسری که می‌خواهد بداند چرا با وجود تلاش‌های گسترده، عقلانیت در جهان عرب هنوز درگیر بازتولید گذشته است و پروژه‌های مدرنیزاسیون چرا در دل سنت فرو می‌پاشند. این اثر، در نقطه‌ی تلاقی سه حوزه‌ی مهم فلسفه دین، علوم سیاسی، و مطالعات خاورمیانه ایستاده است و در عین حال، نگاهی کاربردی نیز دارد. برای پژوهشگران فلسفه اخلاق، کنشگران حوزه حقوق بشر، دانشجویان مطالعات اسلامی، و کسانی که می‌خواهند جهان عرب را نه از خلال تیترهای خبری، بلکه از بطن گفتمان‌های فکری آن بشناسند، این کتاب ابزاری ضروری است. در پیوست مفصل کتاب، منابعی دقیق و متنوع در اختیار خواننده قرار گرفته تا بتواند مسیر مطالعه را به شکل جدی‌تری پی بگیرد.
در نهایت، "گرایش‌ها و گزارش‌های اندیشگی در جهان عرب" نه صرفا گزارشی از اندیشه‌ها، بلکه دعوتی است به هم‌سخنی با دیگر سنت‌های اسلامی. این کتاب از ما می‌خواهد پیش از آن‌که به قضاوت بنشینیم، با حوصله‌ی فلسفی و فروتنی معرفتی، بشنویم، بخوانیم، و مقایسه کنیم. در دنیایی که گفت‌وگو از همیشه دشوارتر شده، این دعوت شاید از جنس مقاومت باشد؛ مقاومتی در برابر ساده‌سازی، در برابر تقلیل، و در برابر فراموشی میراث مشترک عقل اسلامی در گستره‌ی فارسی و عربی.