کتاب سیاه بازی

کتاب «سیاه بازی: درآمدی بر پیدایش و دگرگونی» نوشته رحمت امینی، پژوهشگر و کارگردان تئاتر، اثری ارزشمند در بررسی تاریخچه و تحولات نمایش سنتی سیاه بازی در ایران است. این کتاب با نگاهی عمیق به ریشه‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی این هنر نمایشی، تلاش می‌کند هویت آن را در بستر تحولات ایران، به ویژه از دوره قاجار تا دوران معاصر، بازتعریف کند. نویسنده در این کتاب می‌کوشد سیاه بازی را نه صرفا به عنوان یک سرگرمی، بلکه به مثابه بخشی از هویت فرهنگی ایران تحلیل کند. او با استناد به اسناد تاریخی و پژوهش‌های میدانی، به دفاع از این هنر در برابر نقدهای معاصر می‌پردازد که گاه آن را هتک حرمت به سیاه‌پوستان می‌دانند. امینی با استدلال‌هایی مبتنی بر نقش اجتماعی شخصیت «سیاه» در نمایش‌ها، نشان می‌دهد که این شخصیت نمادی از اعتراض به نابرابری‌ها و نماینده فرودستان جامعه بوده است. بعد از این مقدمات، نویسنده ریشه‌های تاریخی سیاه بازی را به دوره صفویه نسبت می‌دهد، اما اوج آن را در عصر قاجار و به ویژه دوران ناصرالدین‌ شاه می‌داند. او به تأثیر حضور بردگان آفریقایی در ایران، به ویژه در مناطق جنوبی مانند بوشهر، اشاره می‌کند که با شوخ طبعی و زبان خاص خود، الهام‌بخش شکل گیری شخصیت «سیاه» در نمایش‌ها شدند. شخصیت اصلی این نمایش‌ها، «سیاه» یا «مبارک»، فردی بذله‌گو، جسور و منتقد قدرت بود که با لهجه خاص و حرکات مضحک، همزمان خنده و تفکر تماشاگران را برمی‌انگیخت. این شخصیت، نماد اعتراض به اربابان و حکومت‌ها توصیف شده و با وجود ظاهر کمیک، پیام‌هایی جدی درباره عدالت اجتماعی بیان می‌کرد. پس از بیان تحولات سیاه بازی در دوران پهلوی، نویسنده در نهایت به نقدهای اخیر درباره سیاه‌بازی پاسخ می‌دهد که آن را نژادپرستانه می‌دانند. او با استناد به اسناد تاریخی توضیح می‌دهد که شخصیت «سیاه» در نمایش‌های ایرانی نه بر پایه تحقیر نژادی، بلکه با الهام از غلامان حبشی و زنگباری شکل گرفت که در دربار قاجار حضور داشتند و به عنوان افرادی شوخ و تاثیرگذار شناخته می‌شدند. به عقیده او، سیاهبازی در واقع «سیاه سفید تاریخ» است که از طریق طنز، صدای مردم عادی را منعکس می‌کرد.