راز سر به مهر (کتاب پنج به اضافه یک)

مجموعه «راز سر به مهر»، گزارشی است توصیفی و مستند درباره روند یکی از مهمترین پرونده‌های تاریخ ایران که می‌کوشد قرائت ایرانی از برهه‌ای مهم در سرنوشت معاصر را به تصویر کشد. انگیزه تدوین این مجموعه، حاصل ارزیابی روایت‌ها و گزارش‌هایی بود که طرفهای مقابل (بیشتر آمریکایی‌ها) به نشر و ترویج آن طی دو دهه اخیر مبادرت ورزیدند. آنها تلاش داشتند اذهان را بسازند و تاریخ را آن‌گونه که خود می‌خواهند، گزارش کنند.

این ضعف تاریخ‌نگاری معاصر ایران است که به دلایلی متعدد، مأموریت مستندسازی و تاریخ‌نویسی تحولات مهم یا عموما در زمان نزدیک به رویداد، نادیده گرفته می‌شود و یا به زمان بعید واسپرده می‌گردد. این کم‌دقتی سبب شده هنگامی که محققان دست به تتبع می‌گشایند، ناخواسته در برابر خود با بنیادی از آرا و نظراتی روبرو شوند که حاصل تک‌نگاری‌های بیگانگان و قرائت‌های عاری از واقعیات درونی رویداد است. صرف‌نظر از تاریخ جنبش عدالت‌خواهی و مشروطیت‌طلبی ایرانیان که سنتی متفاوت را سبب گشت و این مسیر را گشود تا دست‌اندرکاران آن جنبش، قلم به دست گیرند و اخبار رویدادها را کتابت کنند، در سلسله تحولات پسین تاریخ معاصر، کمتر مجالی برای چنین امری حاصل شده است.

با این نگاه، هیأت اصلی مذاکره‌کننده در موضوع «هسته‌ای» طی سالهای اخیر مصمم گشت به‌رغم حجم فراوان امور جاری، گزارش متقن و مستندی بدهند. این اثر در شرایط اشتغال بسیار نویسندگانش تهیه شده و لذا همچنان رو به تکمیل است و با گذشت زمان، جزئیات و روایت‌ها و خاطرات بیشتری به این مجموعه در چاپهای بعدی افزوده خواهد شد. تمییز میان آن بخش از مسائل که می‌شد بازگو کرد و اسباب سوءاستفاده بیگانگان را فراهم نساخت، به‌موازات رعایت قوانین و الزامات مربوطه، ایجاب می‌کرد درباره یکایک عبارات و سطر به سطر خطوط اندیشید تا علاوه بر حفظ امانت در گزارش این روایت مهم، اسباب سوء تفاسیر نامحرمان و ایران‌ستیزان فراهم نیاید.

مطالعه گزارش‌های رسانه‌ای طی این سالها، سرشار از قضاوت‌ها و سخنانی است که یا از سر مهر و یا از دل کین، گاه آگاهانه و زمانی از سر کم‌دانشی درباره جزئیات مسائل بیان شده است. هر کارگزاری در پایان عصر خدمت خود این امکان را دارد تا به این ارزیابی‌ها پاسخ دهد؛ اما روشن است اگر در این گزارش قرار بر آن گذاشته می‌شد که به سخنان «روا» و «ناروا» پرداخته شود، جهت گزارش‌نویسی این روایت بیش از آنکه مبتنی بر بیان دقیق ماجرا باشد، ادبیاتی می‌یافت در همدلی با راست‌نگاری‌های منصفانه و قهر و غضب برابر ناراست‌نویسی‌های مغرضانه. از این‌رو کوشش شد مگر در مواردی خاص و لازم که برخی مطالب اثری وضعی را بر روند پرونده مذاکراتی داشتند، چشم به هر آنچه گفته شده است، بسته بماند. شک نیست که صاحبان آن قضاوت‌ها طی مسیر مذاکرات، با خوانش این اثر، مجالی تازه خواهند یافت که داوری خود را محک زنند. ای بسا همدلانی که توقع بیشتری داشتند، دریابند رأی و نظر آنان قابل بازبینی و تصحیح است و چه بسا منتقدانی که از سر کم‌دقتی به اقتضائات واقف نبودند، خبر شوند که هیأت مذاکره‌کننده در موضوع مذاکره، حسب دستورالعمل‌ها و تعلیماتی گام برداشت که بدان مأمور بود. نظر کارشناسی را صادقانه بیان می‌کرد، اما در نهایت حسب رأی مراجع بالادستی بنا بر دانش و تجربیاتی که طی سالها در عرصه دیپلماتیک اکتساب کرده بود، مسیر مذاکرات را درنوردید.

در تدوین مجموعه حاضر یک رسالت دیگر نیز مورد نظر صاحبان این اثر بود: سخن گفتن با نسلهای آتی، «فرزندان ایران» که بدانند برای حفظ دستاوردهای انقلاب شکوهمند اسلامی، کوشش‌ها و جانفشانی دانشی‌مردان و زنانی که پیشران علوم و فنون بودند، واجب است. حفظ دستاوردهایی که نهال آن با شهامت و شجاعتی تا مرز شهادت‌ها از سوی مردان میدان چون شهید سعید سپهبد سلیمانی و شهدای هسته‌ای، و در آخرین نمونه آن، شهید دکتر محسن فخری‌زاده آبیاری شد، مسئولیتی بس گران است؛ لذا با عنایت بر این دو اصل، صاحبان این اثر کوشیدند الزاماتی را به کار گیرند که «حقوق» ایران تثبیت، «امنیت» آن تأمین و «توسعه» آن تضمین گردد.