کتاب سایه سرخ

کتاب «سایه سرخ: سرگذشت تشکیلات مخفی حزب توده ایران (۱۳۵۳-۱۳۶۲)» به قلم محمدامین فرج‌الهی، که توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی منتشر شده است، بی‌تردید یکی از جدی‌ترین و مستندترین آثار پژوهشی درباره تاریخ فعالیت‌های پنهانی حزب توده ایران به شمار می‌رود. اگرچه این اثر نگاهی گذرا به تاریخچه حزب در دوره پهلوی دارد، اما تمرکز اصلی خود را بر تحلیل عملکرد دوگانه و پیچیده این حزب در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان فروپاشی تشکیلات آن در سال ۱۳۶۲ قرار داده است.
نویسنده برای تحلیل ریشه‌های این پنهانکاری، به یکی از نظریات کلیدی لنین، یعنی «تلفیق کار علنی و کار مخفی»، بازمی‌گردد. این اصل که مبنای فعالیت بلشویک‌ها در روسیه تزاری بود، الهام‌بخش استراتژی بلندمدت حزب توده نیز شد. کتاب نشان می‌دهد که چگونه «سازمان نوید»، یک شبکه پنهانی از هواداران حزب که در سال ۱۳۵۳ شکل گرفت و ساواک هرگز موفق به کشف آن نشد، به عنوان سنگ بنای تشکیلات مخفی حزب پس از انقلاب عمل کرد. این سازمان تحت هدایت کمیته مرکزی حزب در آلمان شرقی، به جمع‌آوری اطلاعات و فعالیت‌های تشکیلاتی می‌پرداخت.
پس از پیروزی انقلاب، این استراتژی دوگانه به اوج خود رسید. در حالی که حزب توده در سطح علنی و از طریق ارگان رسمی خود، روزنامه «مردم»، خود را حامی سرسخت جمهوری اسلامی معرفی می‌کرد و هرگونه نفوذ در دستگاه‌های دولتی را قاطعانه رد می‌نمود، در لایه‌های پنهان با جدیت تمام در حال گسترش یک شبکه جاسوسی و اطلاعاتی عظیم بود. این شبکه مخفی توانست در طول پنج سال در حساس‌ترین مراکز کشور، از جمله ارتش، دولت، صداوسیما، مطبوعات و حتی احزاب سیاسی دیگر مانند حزب جمهوری اسلامی، نفوذ کند.
یکی از نوآوری‌های مهم کتاب، پرده‌برداری از نقش یک منبع اطلاعاتی کلیدی با نام رمز «منبع اقبال» است. او یکی از افسران کا‌گ‌ب در ایران بود که از سال ۱۳۵۷ همکاری با دستگاه‌های اطلاعاتی ایران را آغاز کرد و اطلاعات ارزشمندی درباره فعالیت‌های شبکه جاسوسی شوروی ارائه داد. افشای جلسه محمدرضا سعادتی از سران سازمان مجاهدین خلق با ولادیمیر فیسنکو، افسر کا‌گ‌ب، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این منبع بود که پیامدهای گسترده‌ای به دنبال داشت. بخش پایانی کتاب به رویداد ضربه به حزب توده در سال‌های ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ می‌پردازد. نویسنده با بررسی اسناد متعدد از آرشیوهای داخلی و خارجی، روایات رایج را به چالش می‌کشد و به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که آیا این ضربه یک «پروژه» از پیش طراحی‌شده بود یا یک فرایند که در نتیجه کشف تدریجی فعالیت‌های مخفی حزب رخ داد. در نهایت، «سایه سرخ» با ارائه روایتی مستند و خواندنی، تصویری دقیق و آگاهی‌بخش از فرایند کشف و انحلال یکی از پیچیده‌ترین تشکیلات مخفی تاریخ معاصر ایران به دست می‌دهد.