کتاب بینایی و مدرنیته

کتاب «بینایی و مدرنیته» نوشتۀ جاناتان کرری، پژوهشی پیشگامانه درباره تحولات تاریخی «بینایی» و رابطه آن با فناوری، دانش و قدرت در قرن نوزدهم است. کرری در این اثر استدلال می‌کند که شیوه‌های دیدن و درک بصری انسان، برخلاف تصور رایج، اموری طبیعی و ثابت نیستند، بلکه محصول تغییرات فرهنگی، علمی و فناورانه در دوره مدرن هستند. به عبارت دقیق‌تر، کرری در این کتاب به بررسی این پرسش می‌پردازد: چگونه مفهوم «بیننده»‌ (ناظر) به عنوان سوژه بیننده، در گذار از دوران کلاسیک به مدرنیته دگرگون شد؟ او با نقد رویکردهای سنتی تاریخ هنر که بر آثار هنری متمرکزند، بر تغییرات در «خود فرایند دیدن» تأکید می‌ورزد. به باور او، تحولات فناوری‌هایی مانند دوربین تاریک‌خانه‌ای و استروسکوپ (ابزار سه‌بعدی‌نمایی)، نه‌تنها ابزارهایی برای بازنمایی واقعیت، بلکه شیوه‌های جدیدی برای سازماندهی ادراک انسان ایجاد کردند. ‌نویسنده توضیح می‌دهد که در دوره کلاسیک، دوربین تاریک‌خانه‌ای به عنوان مدلی برای درک بینایی انسان استفاده می‌شد، همچون تصویری عینی و پایدار از جهان خارج. اما در قرن نوزدهم، با کشفیات علوم اعصاب و فیزیک نور (مثلا نظریه موجی-ذره‌ای نور)، این مدل جای خود را به درکی سیال و ناپایدار از بینایی داد. ناظر دیگر نه تماشاگر منفعل، بلکه موجودی شد که ادراکش تحت تأثیر عوامل فیزیولوژیک و روانی قرار دارد. ‌برخلاف دوربین تاریک‌خانه‌ای که بر بازنمایی ابژکتیو تأکید داشت، استروسکوپ بیننده را درگیر تجربه‌ای سوبژکتیو و فردی می‌کرد. این تغییر، نشانگر حرکت به سمت سوژه‌ای بود که واقعیت را نه از طریق عینیت، بلکه از طریق ادراک شخصی می‌ساخت. ‌به باور کرری، جنبش‌های هنری مانند امپرسیونیسم، با تأکید بر دریافت‌های لحظه‌ای و سوبژکتیو، بازتاب این تحولات در ادراک بصری بودند. هنرمندان دیگر نه منعکس‌کنندگان واقعیت، بلکه خالقان تجربه‌های بینایی شدند. در نهایت قابل ذکر است که کرری در این کتاب از رویکردی میان‌رشته‌ای استفاده می‌کند که تاریخ هنر، فلسفه، علوم اعصاب و مطالعات فرهنگی را ترکیب می‌کند.