کتاب جامعه و بازار در عصر ناصری

یکی از حلقه های مفقوده تاریخ معاصر ایران، بررسی، نقد، تحلیل و ارائۀ تصویری مناسب و تاحدی دقیق از تاریخ اجتماعی ایران است. شاید سنت محافظه کاری یا ماندن در دامگه نگره های سنتی و کلاسیک در امر تاریخ نگاری، مورخ ایرانی را از پرداختن و نیل به موضوعات جدید باز داشته است. سنت تاریخ نگاری در سال های اخیر نه تنها گام های بلندی به سوی افق های جدید برنداشته؛ بلکه حتی در تولید آثار کلاسیک نیز ناتوان مانده است.
به زبان ساده تر هر چند مفهوم تاریخ از منظر پوزیتویستی قابل تأیید و ادراک نیست، اما روش ها و ابزارهای فراوانی به علمی دیدن تاریخ و پیوستگی آن به دانش نوین بشر مدد رسانده است. ما در تاریخ ایران با ابهامات و پرسش های فروانی روبرو هستیم. یکی از مهم ترین دغدغه های ما در تاریخ ایران، بی اطلاعی از روند تغییرات و رویدادهای اجتماعی است. اگر بتوان آثاری منتشر کرد تا با تکیه بر تحلیل های جزیی و روش کردن حیطۀ مطالعات اجتماعی به درک روشن تری از تاریخ مناسبات اجتماعی دست یافت، در نهایت به تحلیل شفاف تری از رویدادهای این سرزمین خواهیم رسید.
این کتاب تلاش اندک و مختصری برای واکاوی و آشنایی بیشتر بخش هایی اندک از تاریخ اجتماعی ایران در عصر ناصرالدین شاه قاجار است. در این مطالعه محدود ضمن تمرکز بر وضعیت بازار و مولفه های اقتصادی، شیوۀ معاش و دادوستد اقتصادی، وضعیت آموزش و پروش و نهادهای اجتماعی مرتبط، زنان و منزلت آنان، پول و مسائل مرتبط با آن، تجارت داخلی و خارجی، بیماری های واگیر و ... مورد بررسی قرار می گیرد. این کتاب درصدد روشن تر نشان دادن وضعیتی است که اجداد ما در اوج دوران قاجار با آن مواجه بودند. این رویکرد حتی به ما در درک بهتر نهضت ها و پویش های سیاسی، مذهبی و اجتماعی کمک می کند. در این مطالعه تمرکز بیشتری بر بازار شده است. نشان می دهد که این نهاد اقتصادی چه میزان تأثیر و کارآمدی بر مولفه های اجتماعی داشته است. بازار به عنوان مهم ترین رکن حیات شهری در دورۀ باستان و اسلامی عرصۀ حضور و کوشش یکی از عناصر متشکلۀ اجتماع شهری یعنی بازاریان اعم از «تجار عمده فروش و اصناف خرده فروش» بوده است. چنان که می دانیم بازار انبار غله، کارگاه، محل کس و کار، بانک، هستۀ آموزشی و دینی جامعه بود. این مراکز به عنوان مرکز فعالیت های تجاری، بخشی از مرکز شهر را تشکیل می داد. که عبارتند از مجموعه ای از دکان ها، حجره ها، کارگاه های صنایع دستی، بناهای مورد نیاز مردم و خانه های مسکونی. از این رو بررسی این مکان همواره شالودۀ اصلی زندگی شهری به حساب می آید.