حکومت های دیکتاتوری معمولا با طیفی از مخالفان روبه رویند؛ مخالفانی که از نظر آراء و عقاید، هدف ها و برنامه ی درازمدت و شیوه ی مبارزه، کم و بیش با یکدیگر تفاوت و اختلاف دارند و عامل اتحاد آنها عمدتا مخالفت با خودکامه و ادامه ی حکومت اوست. در میان مخالفان، معمولا عده ای تلاش می کنند با ترغیب و قانغ کردن خودکامه به اجرای اصلاحات، زمینه را برای گذار به دموکراسی فراهم کنند. عده ای هم از آغاز، یا پس از تلاش های بی حاصل برای اصلاح، به این نتیجه می رسند که راهی جز سرنگونی خودکامه و حکومت او وجود ندارد. کارآمدی هر یک از این دو شیوه به علل و عوامل مختلفی مشروط است که یکی از آنها شخصی خودکامه است. آیا خودکامه به رغم همه ی هشدارها، استدلال ها و توضیحات مستند و مستدل مخالفان به دیکتاتوری ادامه می دهد یا اینکه اصلاح و مشارکت مردم در فرایند سیاسی و گذار به دموکراسی را می پذیرد و به هنگام هم می پذیرد؟
... از اسفند ماه 1353 به بعد، سیاستمداران مشروطه خواه، نویسندگان، حقوقدانان و ... با نوشتن نامه های سرگشاده به شاه، به او هشدار دادند شیوه ی حکمروانی اش به بن بست رسیده است و شاه را به اصلاح و نوسازی حکومت و سامان سیاسی به نفع ملت وکشور فراخواندند. آنها خواهان اجرای قانون اساسی بودند و از شاه می خواستند سلطنت کند نه حکومت...
کتاب اصلاح یا انقلاب
پیام امروز
محمدحسین خسروپناه
