کتاب جوامع احکام النجوم

ظهیرالدین ابوالحسن علی بن زید بن محمد مشهور به ابن فندق و فرید خراسان، عالم، ادیب، متکلم، فقیه، شاعر و مورخ قرن ششم هجری است. دربارۀ شغل پدر او اطلاعات زیادی در دست نیست، جز آنکه بیش از بیست سال در بخارا سکونت داشته و جدش شیخ‌الاسلام ابوسلیمان محمد بن حسین بن فندق خطیب و قاضی نیشابور بوده و در همان‌جا درگذشته است. مادر بیهقی افزون بر حفظ قرآن، بر وجوه گوناگون تفسیر نیز آگاهی داشته است. بیهقی دانش‌های مهم زمان خود را فراگرفت؛ ادب عربی را در زادگاه خود آموخت. در نیشابور از استادانی چون احمد بن محمد میدانی، ابوجعفر مقری، امام محمد فرازی و ... علم آموخت. در سال 518 قمری به مرو رفت و فقه را نزد ابوسعید یحیی بن عبدالملک آموخت. در سال 521 به نیشابور بازگشت و از آنجا به زادگاهش بیهق برگشت و مدت سه ماه در آنجا اقامت گزید. در سال 526 از سوی والی ری به مقام قضاوت بیهق رسید؛ اما مدتی بعد این شغل را رها کرد و عازم ری شد. وی در این شهر در زمینۀ ریاضیات، جبر، مقابله و احکام نجوم دانش اندوخت و تا یک سال بعد در آنجا ماند. بعد از بازگشت به خراسان در حساب و جبر و مقابله دانش خود را تکمیل کرد و پس از خواندن کتاب‌هایی در احکام نجوم در این علم شهره شد. او در سال 565 درگذشت و در روستای ششتمد سبزوار به خاک سپرده شد.

بیهقی در علوم مختلف زمان خویش مهارت داشته و این موضوع را از آثار متعددی می‌توان دریافت که در زمینه‌های مختلف از جمله تاریخ، نجوم، حکمت، ادب، حدیث، فقه، کلام و .... تألیف کرده است. تاریخ بیهق، تتمة صوان الحکمة، معارج نهج البلاغه و ... از مهم‌ترین آثار او هستند.

«جوامع احکام النجوم» یکی دیگر از آثار برجسته و برجای‌ماندۀ بیهقی است. نثر کتاب ساده و مرسل است؛ اما از اصطلاحات و کلمات دشوار هم خالی نیست. افزون بر این کتاب او چند اثر دیگر نیز در زمینۀ نجوم و احکام نجومی داشته که از میان رفته است؛ از جمله امثلة الاعمال النجومیة، الاعمال النجومیة، معرفة ذات الحلق و الکرة والاصطرلاب و .... .

این کتاب در ده فصل به نگارش درآمده است. در کتاب‌هایی با زمینۀ ریاضی، هیئت و نجوم به فارسی، افزون بر جنبۀ علمی، احیای زبان فارسی نیز مدنظر نویسندگان آنها بوده است.