سه تابلوی مریم میرزادهٔ عشقی (مقتول ۱۳۰۳ ش.). عشقی از جمله شاعران این دوره بود که در عرصهٔ شعر نیز مانند سیاست، دل در گرو انقلاب داشت. او علاوه بر کوشش برای رسیدن به اسلوب تازه، در مواردی به نظریّه پردازی نیز اهتمام ورزیده است (نک: میرزاده عشقی، ص ۱۶۳-۱۶۴). عدول از طرز قافیه آرایی متقدّمان، عدم پای بندی به رعایت تساوی تعداد مصرع ها در بندهای شعر و بهره گیری از برخی ویژگی های رمانتیسم، از جمله شگردهای او برای دست یابی به اسلوب تازه است. در میان این قبیل سروده های او سه تابلوی مریم از اعتبار خاصّی برخوردار شده است. عشقی خود این شعر را دیباچهٔ انقلاب در ادبیّات نامیده و مدّعی شده است که با سرودن آن «موفق به ایجاد یک طرز نو و مرغوبی در اشعار زبان فارسی شده است» (همان، ص ۱۶۳). این شعر که به سال ۱۳۰۲ ش. در قالب مخمّس سروده شده است، با گسست از سنّت، شعر فارسی را یک گام به شعر نو نزدیک کرده است (کریمی حکّاک، ص ۱۳۸۲). عشقی در این شعر، با تصویرسازی و نحوهٔ بیان تخیّل شاعرانهٔ مأخوذ از مکتب رمانتیسم، اثری بیش و کم متفاوت با هنجاری های جمال شناختی رایج روزگار پرداخته است و از همین رو، نیز او را اوج نوع رمانتیسم در آغاز قرن شمسی حاضر تلقّی کرده اند (شفیعی کدکنی، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، ص ۵۰). سه تابلوی مریم عشقی را می توان واپسین شعر رمانتیک اجتماعی در پایان عصر مشروطه به شمار آورد (نک: صدری نیا، ص ۲۰۹).
افسانۀ نیما. «افسانهٔ» نیما را باید حدّفاصل کوشش های پراکنده و نه چندان موفق پیشروان تجدّد در حوزهٔ شعر فارسی و ظهور طرز تازه ای محسوب داشت که نخستین طلیعه های آن پانزده سال بعد با شعر «ققنوس» نیما پدید آمد و شعر نو یا شعر آزاد نیمایی نامیده شد. این شعر که اولین بار در سال ۱۳۰۱ ش. انتشار یافت، متشکّل از بندهای پنج مصراعی است و بر وزن «فاعلن فاعلن فاعلاتن» سروده شده است. «افسانه» در عین حال که منظومه ای غنایی است، با نمونه های دیگر شعر غنایی تفاوت آشکاری دارد. این شعر از حیث نوع نگاه شاعر به طبیعت و زندگی و برخورداری از نوعی رمانتیسم انزواجویانه و معترض، تخیّل بدیع، وزن و آهنگ کم سابقه، اثری مهم شناخته شده است. از حیث مکالماتی نیز که در خلال این منظومه آمده است، می توان آن را گامی به سوی دست یابی به شعر نمایشی محسوب داشت (نک: آرین پور، ج ۲، ص ۴۷۲-۴۷۴؛ شفیعی کدکنی، همان، ص ۱۱۰؛ پورنامداریان، ص ۷۶-۷۷). «افسانه» با اینکه از سبک معمول انحراف کلّی ندارد و از حیث مضمون چندان پخته و مرغوب نیست، و با وجود سکته های وزنی، مجموعا اثری است بدیع و سرشار از تخیّل (نک: آرین پور، همان جا).
خاموش
باقر صدری نیا
