اَبولِیث‌ِ سَمَرْقَنْدی، نصر بن محمد بن احمد بن ابراهیم بن خطّاب، ملقب به «امام الهُدی» (د ۳۷۳ق/ ۹۸۳م)، فقیه، زاهد و اعتقادنامه‌نویس حنفی اهل سنت و جماعت در ماوراءالنهر است.لقب امام الهدی که به وی اطلاق شده، یش‌تر بر ابومنصور ماتریدی از متکلمان حنفی ماوراءالنهر اطلاق شده بود. درگذشت او را به اختلاف در ۳۷۵، ۳۷۶ و حتی ۳۸۲ و ۳۸۳ق نیز ضبط کرده‌اند. به رغم رواج آثار ابولیث در خلال قرون از اندونزی تا اندلس، جزئیات زندگانی او ناشناخته مانده است. کهن‌ترین مأخذ شرح احوال وی کتاب فضائل بلخ واعظ بلخی است که در آن گزارش تاریخی با افسانه‌پردازی درهم آمیخته و جز مقاطعی چند از زندگی ابولیث را آشکار نمی‌سازد. به منبع یاد شده باید آگاهی‌های پراکنده در آثار خود وی و برخی دیگر از آثار متقدم را افزود. پدر وی خود از عالمان سمرقند بود و از شماری محدثان و زاهدان آن سامان روایت داشت. از فحوای روایاتی که ابولیث از طریق پدر نقل کرده است، گرایش او به شیوه واعظان و مذکران آشکارا به چشم می‌خورد. و در واقع ابولیث از پدر بیش از هر چیز داستان‌های پندآموز و نکته‌هایی درباره امت‌های پیشین و رخدادهای صدر اسلام فراگرفته بود. ابولیث در سمرقند پرورش یافت و پس از گذراندن تحصیلات آغازین، راهی سفر شد. آورده‌اند که وی در آغاز آهنگ مرو داشت، ولی چون به جیحون رسید، راه بلخ را در پیش گرفت و در آن‌جا به حلقه درس فقیه بزرگ حنفی ابوجعفر محمد بن عبدالله هندوانی (د ۳۶۲ق) درآمد که سلسله نفقه او با ۳ واسطه به ابوسلیمان جوزجانی شاگرد نامدار محمد بن حسن شیبانی منتهی می‌شد. در منابع از هندوانی به عنوان استاد اصلی ابولیث نام برده شده و گاه درباره چگونگی پیوستن ابولیث به محضر وی، افسانه‌سرایی شده است
