کتاب آنگاه 4

«خیابان انقلاب، قدیمی ترین محور شرقی و غربی شهر تهران؛ در آغاز، پایانی بود بر خندق ناصری و امروز به مدد حضور و شکل گیری مراکز مهمی چون دانشگاه تهران، دبیرستان البرز، پارک دانشجو، تئاتر شهر، تالار رودکی و تقاطع مهم چهارراه ولیعصر نقش ویژه ای در خاطره ی قرن گذشته ی ما ایفا می کند. تأسیس و حضور دانشگاه تهران و دیگر نهاد های علمی – آموزشی و کوچ و سکنای کتاب فروش ها با آرا و عقاید گوناگون، از یک سو چهره ی دیگری به خیابان انقلاب داده، و از سوی دیگر تظاهرات و راهپیمایی هایی که به پیروزی انقلاب منجر شد. همچنین راهپیمایی ها و تجمع های این سال ها، انقلاب را به محل بروز کنش اجتماعی و مدنی بدل کرده است.»
این چند سطر پاراگراف ابتدایی سرمقاله شماره چهارم آنگاه است که چرایی پرداختن به خیابان انقلاب را از زبان سردبیر بازگو کرده است. موضوعی سهل و ممتنع؛ چراکه اهمیت آن تقریبا بر همگان آشکار است و اما شاید دلایل آن کم­تر کالبدشکافی شده­اند.
مطلب نخست از فهرست این شماره را حسین شهرابی، نویسنده و مهندس معماری و شهرسازی، نوشته است تا با نگاه یک مهندس به فیزیک خیابان انقلاب و جایگاه و تغییر و تحولات آن در گذر زمان همراه شویم. مسعود شفیق در مطلبی دیگر با عنوان ” خندق مدرنیته و خیابان انقلاب” بافت تاریخی این خیابان و مسیرهای منتهی به آن را در تهران قدیم پیش از انقلاب و پس از آن به خوبی مانند یک کروکی ترسیم کرده است. در کنار فیزیکالیته این خیابان، نام آن مسئله پیچیده­ای است، نمی­توان ارتباط میان هویت این خیابان را با این نام­گذاری انکار کرد؛ مریم پالیزبان در یادداشتی به همین نام­گذاری پرداخته است.
“انقلاب در خیابان انقلاب” نیز تیتری است که برای چاپ عکس­های چند عکاس مشهور مانند کامران شیردل از روزهای انقلاب 1357 در این خیابان، انتخاب شده است. تصاویر گویایی و وزن بیشتری در این شماره دارند. علاوه بر این ­ها، خود رابطه خیابان و انسان در جامعه موضوعی است که انگاه نگاهی نیز به آن داشته است. این موارد در نوشته مریم غلامی که به وضعیت امروز خیابان انقلاب از نقطه نظر شهرسازی و فضای شهری جاری آن پرداخته تکمیل شده است.
پررنگ ترین متریال این خیابان یعنی کتاب­ها، موضوعی است که از چندین وجه به آن نگاه شده است. سید فرید قاسمی، نویسنده و پژوهشگر حوزه مطبوعات، از تاریخ حضور کتاب­فروشی ها در خیابان انقلاب و گسترش و پراکنده شدن این مغازه­ها در سال­های اخیر نوشته است. درواقع هریک از کتاب­فروشی­های قدیمی این خیابان تاریخ و داستانی دارند. فاتح صهبا به سراغ یکی از مهمترین ها و برترین ها رفته است و در یک تک­نگاری دقیق از سیدعبدالغفار طهوری، صاحب این کتاب­فروشی و کتابخانه نوشته است. کتاب­های ممنوعه که به شکل افست در خیابان انقلاب رایج اند نیز هویتی دیگر دارند. علی امیرریاحی سیری دقیق از حضور کتاب­های ممنوعه در بازار را بازگو کرده است.
مکان­های دیگری به جز کتاب فروشی­ها در این خیابان حضور پررنگی دارند. مانند تالار ایران، تئاترشهر، مرکز تئاتر مولوی و کافه­ها و سینماهای خیابان انقلاب. البته لازم به ذکر است که دانشگاه تهران به دلیل اهمیت و گستردگی­ای که دارد، در این شماره مطلبی را به خود اختصاص نداده است، چرا که سردبیر معتقد است که این خود یک پرونده جداگانه می­طلبد و تنها یک مقاله­ با محوریت دانشکده هنرهای زیبا به شکلی مستقل از دانشگاه تهران و موقعیت­اش در خیابان انقلاب چاپ شده است. در کنار این موضوع، تاریخچه و چگونگی شکل­گیری مدرسه البرز و ارزش و اهمیت آن نیز مطلبی مبسوط به خود اختصاص داده است.
اما گفتگوی علی رفیعی و ابراهیم حقیقی درباره تئاتر شهر که در میانه خیابان انقلاب قد علم کرده است، حق را درباره این بنا و حیات­اش ادا کرده است و گفتگو با پرویز تناولی در خصوص مجسمه­های تئاتر شهر نیز ماجراهایی را روشن کرده است. آگاهی از تغییر کاربری برخی مکان­ها و ساختمان­های این خیابان نیز جالب توجه است.