کتاب تبارشناسی حسبه کتابی با موضوع تاریخی و فقهی است که مدت‌ها در جهان اسلام مسئله‌ای مهم و اساسی بوده است. این کتاب را که احمد صبحی منصور، اسلام‌شناس و محقق نوشته است در واقع بنیان تفتیش عقاید در عصر عباسی را بررسی و کندوکاو می‌کند. مسئله‌ای که عباسیان به این دلیل که خودشان را به خاندان نبی اکرم، پیامبر اسلام نسبت می‌داند مهم و اساسی بود.
تا به حال واژه‌ی «محتسب» به گوشتان خورده است؟ اگر اشعار حافظ را خوانده باشید به این کلمه بارها برخورده‌اید. محتسب، حسابگر و داروغه‌ای بوده است که در کوچه و برزن می‌گشته تا به مردم امر به معروف و نهی از منکر کند و نگذارد مردم از حدود دینی بگذرند.
حسبه از ریشه‌ی احتساب می‌آید که در طول زمان بسته به هر دوره معنای متفاوتی داشته است. در این کتاب منظور اصطلاح شرعی است که به تمدن مسلمانان تعلق دارد برای پاسخگویی به اوضاع اجتماعی و سیاسی مسلمانان به وجود آمده است. حسبه در لفظ شرعی به معنای این است که هنگامی که یکی از مسلمان گناهی مرتکب شد، فردی جایز است وارد عمل شود و حدود الهی را اجرا کند یا فرمان به اجرای آن بدهد.
کتاب تبارشناسی حسبه، تمامی عقاید و نظریات این مسئله را بررسی می‌کند. در مقدمه‌ی کتاب معنای لغوی، اصطلاحی و شرعی حسبه آمده است. در فصل اول احکام فقهای اهل سنت و بزرگان دینی آورده شده است. این طور که به نظر می‌رسد این مسئله برای اولین بار در قرن پنجم هجری قمری در کتابی به نام الاحکام السلطانیه مطرح شده است و امام محمد غزالی آرای مهمی در این باره داشته است. در فصل دوم کتاب به این سوال پرداخته می‌شود که آیا حسبه مبنایی در تشریع قرآن دارد؟ در این مبحث به اصل امر به معروف و نهی از منکر پرداخته می‌شود و جدا‌ل‌های فکری با اهل کتاب، محاربین و منافقین و... مطرح می‌شود.
احمد صبحی منصور محقق اسلام‌شناس و رهبر معنوی قرآنیان در مصر و فعال حقوق بشر و رئیس مرکز جهانی قرآن است که به خاطر فعالیت‌هایش در زمینه‌ی حقوق بشر در مصر از طرف فقیهان اصولگرا و همچنین از طرف حکومت طرد و پیگرد شد.
کتاب تبارشناسی حسبه
فرهنگ نشر نو
احمد صبحی منصور
