کتاب محمد (ص) و آیات خدا

کتاب حاوی مجموعه گفتگوهایی است که هلال سزگین در دو فصل از سال ۲۰۰۷، یعنی سه سال پیش از پایان حیات ابوزید، با او پیرامون مباحث گوناگونی انجام داده است. اصل کتاب به زبان آلمانی منتشر شده است و اصل گفتگوها هم به زبان انگلیسی بوده است. کتاب گرچه گفت وگو است، ولی شبیه ساختار متعارف گفت وگو منتشر نشده است. به این معنا که هلال سزگین اصل پرسش های خود را در متن کتاب نیاورده است و در چهارده بخش کتاب ما تنها با پاسخ های ابوزید، شبیه به یک یادداشت از سوی او مواجهیم.
چون گفت وگوها در سالهای پایانی عمر ابوزید انجام گرفته است، ما به نوعی با چکیده ای از متأخرترین اندیشه های قرآنی و دینی ابوزید مواجه می شویم. اندیشمندی که با طرح آرا و افکار خود تلاطمی در قرارگاه اندیشه های سنتی دینی خصوصا در جهان عرب درانداخت و از این نظر مرور آخرین دستاوردهای فکریش حتما برای محققان خواندنی خواهد بود. خصوصا آنکه ساختار کتاب گفت وگومحور است و از این نظر بیان روان و زبان شفاهی مباحث هضم آنها را آسانتر کرده است. البته مباحث کتاب نشان می دهد که گفت وگوها در زمانی انجام گرفته است که ابوزید هنوز متأخرترین ایده قرآن شناسی خود در کتاب تحریم، تاویل و نوآوری، یعنی چرخش از «متن»انگاری قرآن به ایده «گفتاری بودن» آن را به طور صریح مطرح نکرده است. یعنی جایی که او گفت قرآن را باید مجموعه گفتارهای پویا و تعاملی دانست که ابتدائا شفاهی بوده و قرآن متنی مکتوب قرارگرفته در شیرازۀ مصحف امروز، شفاهی بودن اولیه را از یادمان برده است . ابوزید در این کتاب هم در خلال گفت وگوها در جاهای متعددی نکاتی را مطرح می کند که می توان آنها را به منزله مقدمات و بارقه های آن نظریه نهایی دانست.