کتاب اندیشه و تکفیر

"اندیشه و تکفیر" نه صرفا نقدی بر پدیده‌ی تکفیر، بلکه روایتی شخصی و فکری از مقاومت در برابر سیطره‌ی تفسیری بسته و جزم‌اندیشانه در جهان اسلام است. نصر حامد ابوزید، متفکر نوگرای مصری، در این کتاب پرده از مکانیزم‌هایی برمی‌دارد که چگونه از مفاهیم دینی برای ساکت‌کردن صداهای متفاوت استفاده می‌شود. این اثر، در عین حال که از تجربه‌ی عمیق شخصی نویسنده تغذیه می‌کند، تحلیلی دقیق و گسترده از بسترهای تاریخی، فقهی و کلامی پدیده‌ی تکفیر ارائه می‌دهد.
ابوزید این کتاب را در سایه‌ی تلخ‌ترین دوره‌ی زندگی‌اش می‌نویسد: زمانی که در سال ۱۹۹۵، به دلیل رویکرد هرمنوتیکی و انتقادی‌اش به متون اسلامی، از سوی دادگاهی در مصر مرتد شناخته شد؛ حکمی که منجر به صدور طلاق اجباری او از همسرش و در نهایت، تبعید او از کشور شد. این واقعه نه‌تنها نقطه‌ی عطف زندگی او، بلکه لحظه‌ای نمادین در تقابل میان آزادی اندیشه و قداست خودساخته‌ی تفاسیر رسمی بود. ابوزید در این اثر، به سیر تطور مفهوم تکفیر در تاریخ اسلام می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این ابزار فقهی به‌تدریج از کارکرد حفاظتی به ابزاری سرکوبگر بدل شده است. او خوانش‌های تحت‌اللفظی از متون مقدس را یکی از سرچشمه‌های این انحصارگرایی فکری می‌داند و در برابر آن، از تفسیری زمینه‌مند، انسانی و تاریخی از قرآن دفاع می‌کند. تفسیری که همزمان به متن، مخاطب، و بافت اجتماعی توجه دارد.
کتاب، تصویری ژرف و تأمل‌برانگیز از اندیشه‌ی نصر حامد ابوزید ارائه می‌دهد؛ متفکری که آزادی فکری را شرط بنیادین شکوفایی دین و جامعه می‌داند. از نگاه او، خاموش‌کردن عقلانیت دینی نه پاسداری از ایمان، بلکه گامی در مسیر زوال آن است. ابوزید با شجاعت، به نقد قرائت‌های جزمی و بسته از متون اسلامی می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این برداشت‌ها، در همدستی با قدرت سیاسی، به ابزاری برای سرکوب و حذف بدل شده‌اند. او با اتخاذ رویکردی هرمنوتیکی و انسانی، بر لزوم فهم قرآن در بستر تاریخی و اجتماعی‌اش تأکید دارد؛ تفسیری که نه امری مقدس، بلکه عملی انسانی و مبتنی بر تجربه‌ی زیسته تلقی می‌شود. در دل این مباحث نظری، کتاب به سندی از مقاومت نیز بدل می‌گردد: از خلال روایت دادگاه و تبعید، ابوزید با لحنی آرام اما استوار، مکانیسم‌های نهادی طرد، انکار و ساکت‌سازی روشنفکران را برملا می‌سازد.
"اندیشه و تکفیر" اثری است پیشرو، جسور و تکان‌دهنده؛ پاسخی علمی و اخلاقی به آنان که ایمان را به ابزار انحصار و قدرت بدل کرده‌اند. ابوزید با زبان علم و تجربه، خواهان بازگشت دین به ساحت گفتگو، عقل و کثرت‌گرایی است. کتاب او نه‌فقط برای پژوهشگران اندیشه اسلامی، بلکه برای هر مخاطبی که دغدغه‌ی نسبت دین و آزادی را دارد، متنی ضروری و تأمل‌برانگیز است. این کتاب، مانیفست ایمان عقلانی در برابر جهل مقدس است.