کتاب توسعه یعنی آزادی

بگذارید از توسعه آغاز کنیم. واژه ای رایج و هدفی مقبول با مفهومی مبهم. اقتصاد توسعه برخلاف بسیاری از رشته های اقتصاد، رواج خویش را به عنوان یک رشته تخصصی فقط بعد از سال های پایانی جنگ دوم جهانی آغاز کرده است. قبل از آن بسیاری را اعتقاد بر آن بود که تئوری اقتصادی علاوه بر چه چیز، چه قدر، چگونه و برای چه کسی تولید کردن، باید بتواند به چگونه رشد کردن و توسعه یافتن نیز پاسخ دهد و در همین کتاب نیز به کرّات به توجه آدام اسمیت ( پدر علم اقتصاد که سخت مورد علاقه مولف نیز می باشد ) ، به مباحث توسعه از طریق ساز و کار بازار رقابتی اشاره شده است. علی رغم وجود صدها کتاب و هزاران مقاله، هنوز تعریف واحد مورد قبولی برای توسعه وجود ندارد و معمولا در آغاز هر اثر تعریفی جدید ارائه و برتری هایش نسبت به سایر تعاریف بیان می شود. به طورکلی می توان برای توسعه دو دیدگاه قطبی بیان کرد که سایر برداشت ها در گستره ای وسیع در میان این دو قرار می گیرند: یکی دیدگاهی است که توسعه را با مفاهیم و معیارهایی چون رشد تولید ملی، افزایش درآمد، صنعتی شدن، پیشرفت فناوری، مدرنیزه شدن و جز اینها بیان می کند و می سنجد. دیگری که توسعه را به صورت فرایند گسترش آزادی های واقعی بیان می کند و معیارش نیز تنها رضایت مردم است. این دیدگاه دوم است که کتاب را به خود اختصاص داده است. واضح است که می توان چنین استدلال کرد که توسعه با تعریف نخست نیز همسو و هم جهت با تعریف این کتاب از توسعه است، اما نکته مهمی که نباید در این میان فراموش شود آن است که تنها همسویی این دو تعریف کافی نیست تا انتخاب یکی از این دو دیدگاه برای ما امری علی السویه تلقی شود. با انتخاب دیدگاه اول اجزاء بسیار مهمی از توسعه به فراموشی سپرده می شود، اجزایی که از مولفه های مهم توسعه هستند و خلا آنها هم هدف توسعه را خدشه دار و ناکامل می سازد و هم آن را از ابزارهای مهمی در نیل به هدف محروم می سازد. به عبارت دیگر، با انتخاب تعریف نخست، خودمان را از همان آغاز راه در دایره ای بسته و دیدگاهی تنگ محدود می کنیم که حتی اگر برحسب تصادف و شانس به هدف هم برسیم با آنچه می توانستیم داشته باشیم تفاوتی محسوس خواهد داشت.