کتاب ایران و عصر روشنگری

کتاب "ایران و عصر روشنگری" مجموعه‌ای میان‌رشته‌ای است که به بررسی پیوندهای کمتر شناخته‌شده میان ایران و جریان‌های فکری روشنگری اروپا می‌پردازد. این اثر، که به ویراستاری سیروس مسروری، ویتنی منیز و جان کریستین لاورسن گردآوری شده، مجموعه‌ای از مقالات را در بر دارد که به نحوه‌ی تعامل متفکران اروپایی با تاریخ، فلسفه و اندیشه‌های سیاسی ایرانی و همچنین تأثیر متقابل سنت‌های فکری ایران و روشنگری اروپا می‌پردازند. این کتاب با روشن ساختن این مبادلات میان‌فرهنگی، روایتی اروپامحور را که روشنگری را صرفا پدیده‌ای غربی قلمداد می‌کند، به چالش می‌کشد. به جای آن، نشان می‌دهد که چگونه اندیشه‌ها و تاریخ ایرانی در مباحث کلیدی روشنگری پیرامون حکومت، مذهب و ماهیت تمدن نقش داشته‌اند.
کتاب در چندین بخش تنظیم شده که هرکدام به جنبه‌ای از نقش ایران در اندیشه‌ی روشنگری اختصاص دارند. برخی مقالات بر چگونگی بازنمایی ایران در آثار متفکرانی چون مونتسکیو، ولتر و روسو متمرکزند و بررسی می‌کنند که چگونه این اندیشمندان از ایران به‌عنوان یک نمونه‌ی مفهومی برای نقد یا تأیید ایده‌های سیاسی و فلسفی خود استفاده کرده‌اند. در مقابل، مقالات دیگر به تعامل اندیشمندان ایرانی با آرمان‌های روشنگری پرداخته و نشان می‌دهند که چگونه دانشمندان و دولتمردان ایران به مفاهیم اروپایی درباره‌ی عقل، پیشرفت و اصلاحات سیاسی واکنش نشان داده‌اند. یکی از موضوعات کلیدی که در سراسر کتاب جریان دارد، استفاده از ایران به‌عنوان ابزار بلاغی در گفتمان روشنگری است. نویسندگان اروپایی بسته به گرایش‌های ایدئولوژیک خود، ایران را گاه به‌عنوان نمونه‌ای از حکومت روشنگرانه و گاه به‌عنوان نماد استبداد توصیف می‌کردند. برای مثال، مونتسکیو در "روح القوانین" ایران را به‌عنوان نمونه‌ای از استبداد به تصویر می‌کشد، در حالی که ولتر، برعکس، از تساهل مذهبی ایرانیان ستایش می‌کند. این برداشت‌های متضاد، بازتابی از تنش‌های روشنگری در مورد ماهیت قدرت و حکومت است.
یکی از مباحث اساسی کتاب، مشروعیت سیاسی در اندیشه‌ی روشنگری است. متفکران اروپایی مدل‌های پادشاهی ایران را با ساختارهای سیاسی اروپا مقایسه کرده و از آن برای بررسی مفاهیمی همچون سلطنت، حکومت مشروطه و استبداد بهره می‌گرفتند. پیچیدگی اداری و دستاوردهای فرهنگی ایران، نقطه‌ی مقابل حکومت‌های اروپایی قرار می‌گرفت و باعث شد فیلسوفان روشنگری درباره‌ی ماهیت حکمرانی عادلانه تأمل کنند. موضوع مهم دیگر، تساهل مذهبی و کثرت‌گرایی دینی است. بسیاری از متفکران روشنگری ایران را به‌عنوان جامعه‌ای می‌دیدند که در آن ادیان مختلف تحت حکومتی نسبتا مداراگرانه همزیستی داشتند. این برداشت-چه بر مبنای واقعیت و چه حاصل ایده‌آل‌گرایی-بر مباحث اروپایی درباره‌ی جایگاه دین در زندگی عمومی و رابطه‌ی کلیسا و دولت تأثیر گذاشت. کتاب همچنین به مبادلات فکری میان ایران و اروپا می‌پردازد و نشان می‌دهد که متفکران ایرانی چگونه با ایده‌های روشنگری درگیر شده و آن‌ها را با زمینه‌های محلی خود تطبیق داده‌اند. این تحلیل، دیدگاه رایجی را که تأثیرگذاری فکری را یک‌سویه و از غرب به شرق می‌داند، به چالش کشیده و بر ماهیت متقابل این تبادلات تأکید می‌کند.
"ایران و عصر روشنگری" افزوده‌ای ارزشمند به مطالعات روشنگری و تاریخ روشنفکری جهانی است. این کتاب با بررسی تعاملات پیچیده میان اندیشه‌ی ایرانی و اروپایی، نشان می‌دهد که چگونه ایده‌ها از مرزهای فرهنگی عبور کرده و روایت‌های تاریخی را شکل داده‌اند. این مجموعه با کاوش در فلسفه‌ی سیاسی، تساهل مذهبی و تبادلات فکری، خوانندگان را دعوت می‌کند تا روشنگری را نه صرفا به‌عنوان جنبشی اروپایی، بلکه به‌عنوان پدیده‌ای جهانی و پویا بازنگری کنند.