کتاب مکتوبات عین القضات همدانی (جلد اول)

«مکتوبات عین القضات همدانی (جلد اول)»: عالمی از اسرار، شهادت‌نامه‌ی روحی و وصیت‌نامه‌ی فکری عالمی است که در شامگاه چهارشنبه‌ای در سال ۵۲۵ هجری، در سن سی‌وسه سالگی، طناب دار را بوسید. این اثر خواننده را به گفتگویی صمیمانه با یکی از جسورترین اندیشمندان تازیخ عرفان ایرانی-اسلامی دعوت می‌کند. عین‌القضات، قاضی جوانی که به گواهی تاریخ، جرمش نه گناهی به خون آلوده و نه چشمی به حرام دوخته، بلکه آشفتن خواب بارگاه خلافت و به چالش کشیدن دین‌مداران فریبکار بود. «مکتوبات» صدای زنده‌ی این اندیشه‌ی معترض است.
حلقه اصلی تفکر او که در این نوشته تجلی میابد، تقابل بنیادین میان «عقل» و «عشق» است. او با نثری شاعرانه و شورانگیز، محدودیت‌های عقل جزئی و کلام فلسفی را، که زمانی خود در آن غرق بود، در راه شناخت خداوند به چالش می‌کشد. در مقابل، «عشق» را به عنوان تنها راه حقیقی برای رسیدن به معرفت معرفی می‌کند؛ عشقی که ورای چون و چراست و سالک را به وادی حیرت و فنا می‌کشاند. از نگاه او، طاعت و معصیت ظاهری در راه رسیدن به وحدت، رنگ می‌بازند و دین عاشقان، جمال معشوق می‌شود. این سخنان شطح‌گونه و بی‌اعتنایی به ظواهر شریعت، که از جانی بی‌قرار برمی‌خاست، همان کفری بود که علمای ظاهر جز به خون، راهی برای شستن آن نمی‌یافتند.
شاید جسورانه‌ترین و سرنوشت‌سازترین بخش «اسرار» او، بازتفسیرش از شخصیت ابلیس باشد. او، متأثر از پیر خود احمد غزالی، ابلیس را نه نماد شر مطلق، بلکه «خواجه‌ی خواجگان» و «سرور مهجوران» می‌بیند؛ عاشقی غیور که از فرط عشق به توحید، حاضر به سجده بر غیر خدا نشد. این نگاه تکان‌دهنده، هرچند از نظر شریعت رسمی کفرآمیز بود، در منظومه‌ی فکری او، تفکر و بینشی ژرف در ذات توحید و مراتب عشق بود. نامه‌ها مملو از چنین تأویل‌هایی است که بیانگر این است که نویسنده چگونه در مرز میان ایمان و کفر، قدم می‌زد و نقاب از چهره‌ی دروغین سالوس و ریا برمی‌داشت.
نثر عین‌القضات خود یک معجزه است؛ آمیزه‌ای از استدلال‌های دقیق، شور عرفانی، و صراحتی بی‌پروا که گویی به زبان محاوره‌ی آن عصر نوشته شده است. خواندن «مکتوبات» مانند شنیدن صدای متفکری است که می‌داند زمان کوتاهی در اختیار دارد و باید عمیق‌ترین یافته‌های خود را با مخاطبانی خاص در میان بگذارد. این نامه‌ها گزارشی از یک سفر روحانی پرمخاطره‌اند؛ سفری که با شهادت نویسنده‌اش عین‌القضات همدانی به اوج رسید و کلماتش را برای همیشه در تاریخ تفکر ایرانی جاودانه ساخت. جلد اول این مجموعه، دروازه‌ی ورود به این جهان پر از رمز و راز است؛ جهانی که در آن، دانستن مترادف با سوختن است.