کتاب مکتوبات عین القضات همدانی (جلد دوم)

«مکتوبات عین القضات همدانی»، اثر معتکف خوشنام تاریخ عبدالله بن محمد عین القضات همدانی، مجموعه‌ای از نامه‌هایی است که بی‌واسطه به دنیای درونی و اندیشه‌های این عارف جوان و جسور دست می یابیم. این نامه‌ها، برخلاف یک رساله منظم و فصل‌بندی‌شده، بازتابی از پرسش‌ها، پاسخ‌ها، تأملات و حتی جدل‌های فکری او با مخاطبان گوناگونش از جمله مریدان، دوستان و منتقدان است. از این رو، محتوای کتاب متناسب با زمینه‌ای است که هر نامه در آن نگاشته شده. درون‌مایه‌ی نامه‌ها. گستره‌ی وسیعی از مسائل عرفانی و کلامی را در بر می‌گیرد. مثلا مسئله‌ی عشق الهی. او عشق را نیرویی بنیادین و معرفت‌زا می‌داند که سالک را به سوی حقیقت رهنمون می‌شود. بصیرت وی از مراتب عشق، درد فراق و وصال، و تجلیات آن در هستی، از برجسته‌ترین بخش‌های مکتوبات است. عین القضات در این نامه‌ها، تفسیرهای بدیع و تازه از آیات قرآن و احادیث نبوی ارائه می‌دهد که با قرائت‌های متداول زمانه‌اش فاصله دارد.
مسئله‌ی معرفت و راه‌های وصول به آن، از دیگر ستون‌های فکری نامه‌هاست. او میان علم رسمی و ظاهری، که حاصل درس و بحث مدرسه است و معرفت حقیقی و باطنی، که از طریق کشف و شهود و تزکیه‌ی نفس به دست می‌آید، تمایزی جدی قائل می‌شود. انتقادات صریح او به عالمان قشری و فقهای زمانه که به ظواهر دین چسبیده و از حقیقت آن غافل مانده‌اند.، در بسیاری از نامه‌ها به چسم می‌خورد. این انتقادات، که گاه با زبانی تند و بی‌پروا بیان شده، یکی از دلایل اصلی مخالفت‌ها با وی بود
عین القضات در «مکتوبات» به طرح مسائل پیچیده‌ای همچون جبر و اختیار، قضا و قدر، و ذات و صفات الهی نیز می‌پردازد. او در تبیین این مسائل، تلاش می‌کند تا از نگاهی وحدت‌گرایانه، میان جنبه‌های به ظاهر متناقض آشتی برقرار سازد. تفسیر او از ابلیس و جایگاه او در نظام آفرینش، از جمله بحث‌برانگیزترین دیدگاه‌های اوست که بیانگر عمق تأملات و جسارت فکری او دارد. او ابلیس را نه صرفا نماد شر مطلق، بلکه عاشقی می‌بیند که در آزمون الهی، تاب تحمل تجلی حق را جز بر خود نداشت. نامه‌ها همچنین بازتابی از تجربیات شخصی و احوالات روحانی عین القضات است. وی در این کتاب از مکاشفات، قبض و بسط‌های روحی، و اتدر احوالات درونی خود سخن می‌گوید. این جنبه از مکتوبات، به خواننده امکان می‌دهد تا با سلوک عملی یک عارف و فراز و نشیب‌های مسیر او از بیشتر آشنا شود.
«مکتوبات عین القضات همدانی» اثری است که بیاتگر پویایی اندیشه‌ی عرفانی در قرن ششم هجری و گواهی بر تلاش یک متفکر برای بیان تجربه‌هایی است که غالبا در قالب کلمات نمی‌گنجد.