کتاب دکتر خی ئل

"دکتر خی ئل" اثر ماریا ایرانه فورنس، نمایشی فشرده، تک‌گویی‌محور و رازآمیز است؛ مونولوگی که در عین ایجاز، هم لذت‌بخش و هم برآشوبنده است. این اثر تقریبا بیست‌صفحه‌ای، از تندیس‌وارترین نمونه‌های مینیمالیسم تئاتری معاصر است؛ جایی که یک استاد دانشگاه با گچ و تخته‌سیاه، خطابه‌ای به ظاهر آموزشی اما در باطن ناپایدار، پرآشوب و خیال‌پردازانه خطاب به مخاطب که در جایگاه دانشجو نشسته ارائه می‌کند.
نمایش در فضایی ایستا و به ظاهر ساده رخ می‌دهد: یک سالن سخنرانی، یک استاد، تخته‌ای برای نوشتن، و گچ. هیچ شخصیت فرعی، خط داستانی کلاسیک یا تحول دراماتیک مرسومی وجود ندارد. آنچه جریان می‌یابد، روایت آزاد و در حال تحول دکتر خیل است؛ گفتمانی که از استدلال جدی به خیال‌پردازی‌های عجیب، از نظم آکادمیک به بی‌نظمی ذهنی، و از روش به آشفتگی می‌لغزد. کنش صحنه‌ای بر حرکت‌های فیزیکی و ذهنی دکتر متمرکز است: ترسیم نمودار، نوشتن و پاک کردن، ساختن مفاهیم و فروپاشی آن‌ها. این ساختار نمایشی، پیوسته میان بداهه‌پردازی و طراحی دقیق در نوسان است؛ همان‌قدر که نمایش حس فی‌البداهگی دارد، نوعی انسجام اسرارآمیز نیز در آن جریان دارد.
در کانون این نمایش، پرسش از نسبت میان دانش و بی‌معنایی، اقتدار و بازی، فرم و محتوا نهفته است. استاد نمایش، با لحنی آکادمیک اما گاه خودشیفته و بی‌قاعده، مدام در مرزهای میان آموزش و پوچی گام می‌زند. سخنان او از بیان‌های جدی به استعاره‌های نامعمول، نظریه‌های ناقص و پیوندهای بی‌مقدمه تغییر می‌کند. فورنس از خلال این لحن متغیر، پرسش‌هایی بنیادین طرح می‌کند: ما دانش را چرا و چگونه باور می‌کنیم؟ آیا قدرت بیان اقتدار را می‌سازد؟ و آیا فروپاشی منطق نزدیکی‌ای به حقیقت پدید می‌آورد یا فقط شوک ایجاد می‌کند؟ لحن اثر آمیخته‌ای است از بازیگوشی، سردرگمی و وسوسه. شور و گرمی در صدای استاد هست، اما زیر پوست آن نوعی اضطراب جاری است. همان‌گونه که یکی از کارگردانان اجرا گفته بود، نمایش «ترکیبی است از خرد و حماقت، شوخ‌طبعی و رمزآلودگی».
در "دکتر خی ئل"، دانش در قالب اجرایی زودگذر و خلاق بازنمایی می‌شود. سخنرانی استاد به نمایشی از تنش میان اقتدار و آشفتگی، قطعیت و بازی بدل می‌گردد. صحنه‌ی مینیمال یک صدای منفرد، یک تخته سیاه، و حرکت ذهن مخاطب را درگیر می‌کند تا از منطق فاصله بگیرد و از سحر شاعرانه‌ی گفتار روزمره شگفت‌زده شود. این نمایشنامه کوتاه، برشی است از ذهن آشفته اما خلاق انسان؛ پرسشی از خود زبان و نحوه‌ی بازنمایی آن. دکتر خیل، همچون دیگر آثار فورنس، در پی پاسخ نیست، بلکه تجربه‌ی پرسیدن را در ما برمی‌انگیزد: تئاتری شاعرانه، انسانی، و اندیشمند.