وقتی پای تئاتر به میان می آید، برخی به شکل طبیعی ترجیح می دهند که اجرا را روی صحنه ی نمایش تماشا کنند. اما در دنیای امروز این کار کافی نیست. بازیگران یا علاقه مندان به بازیگری در سراسر دنیا، به واسطه ی مطالعه ی برترین آثار برجسته ترین نمایشنامه نویسان در طول تاریخ می توانند مهارت های خلاق را در خود بالا ببرند، تخیلشان را گسترش دهند و به شکلی مستقیم و بی واسطه با ریشه های هنر بازیگری آشنا شوند.
دلیل دیگری که مطالعه ی نمایشنامه ها را به امری ضروری تبدیل می کند، کسب آشنایی مداوم با مجموعه آثاری است که در اغلب اوقات توسط کارگردان ها، تهیه کنندگان و عوامل انتخاب تیم اجرا به بازیگران ارائه می شود. چه بارها اجرای نمایش روی صحنه ی تئاتر را تجربه کرده باشید و چه تازه در ابتدای سفرتان در دنیای بازیگری باشید، از طریق گسترش دانش خود درباره ی این آثار ارزشمند می توانید همیشه چند گام جلوتر از رقیبان به حرکت ادامه دهید.
طیفی وسیع از آثار درخشانِ خلق شده توسط نمایشنامه نویسان جریان ساز در طول تاریخ وجود دارد که قدمت برخی، به نخستین روزهای شکل گیری مفهوم تئاتر بازمی گردد. آشنایی نسبی با دنیاهای مختلف، هیچ وقت ایده ی بدی نیست: آثار کلاسیک، نمایشنامه های پرطرفدار، آثار مدرن و برترین مخلوقات نویسندگان ناشناخته. این کار برای بازیگران شاید مثل یک تکلیف به نظر برسد اما بدون تردید، تجربه ای فوق العاده لذت بخش است. در این مطلب قصد داریم به شکلی خلاصه به نمایشنامه هایی بپردازیم که آشنایی با آن ها برای همه ی بازیگران، علاقه مندان به این حرفه و دوستداران ادبیات نمایشی کاملا ضروری است. بدون شک آثار پرشمار دیگری را نیز می توان در این دسته بندی قرار داد اما نمایشنامه های انتخاب شده در این مطلب، بهترین ها برای ورود به این دنیا هستند.
کتاب «خیانت» اثر «هارولد پینتر»
«درسته که یکی دو بار روی اِما دست بلند کردم. اما نه برای این که از اصولی دفاع کنم. این کار من برانگیخته از هیچ دیدگاه... اخلاقی نبوده. فقط دلم می خواسته یه فصل سیر کتک اش بزنم. تنش می خارید... می فهمی؟»
«هارولد پینتر»، نمایشنامه نویس انگلیسی و برنده ی «جایزه نوبل ادبیات»، این اثر شناخته شده را در سال 1978 نوشت، و از آن زمان تا کنون، منتقدین هنر نمایش، کتاب «خیانت» را مهم ترین اثر او برشمرده اند. در این نمایشنامه ی درخشان، مضوضعاتی همچون دروغ، بی وفایی، خودفریبی و البته عشق مورد تحلیل و کاوش قرار می گیرد.
کتاب «هملت» اثر «ویلیام شکسپیر»
«بودن یا نبودن: مسئله این است. آیا خِرد را بایسته تر آن که به تیرها و تازیانه های زمانه ی ظالم تن سپاریم، یا بر روی دریایی از درد سلاح برکشیم، به آن بتازیم و عمرش را به سر آوریم؟ مردن، خوابیدن – دیگر هیچ؛ و با خواب رفتن، بگوییم که به دلواپسی ها و هزاران هراس طبیعی که تن وارث آن است، پایان داده ایم.»
بله، همه «هملت» را می شناسند، اما دلایل کاملا مشخصی برای شهرت بی حد و حصر این داستان وجود دارد. نمایشنامه ی «هملت» که گاهی نفسگیر است و گاهی فلسفی، به داستان شاهزاده ی دانمارک می پردازد در حالی که این شخصیت در حال تلاش برای فهمیدن این است که آیا پدرش توسط عمویش به قتل رسیده یا خیر. اما همزمان با این که «هملت» تلاش می کند تا با شرارت های انسان ها مواجه شود، سلامت عقل خودش در معرض خطر قرار می گیرد. «ویلیام شکسپیر» از طریق این تراژدی زیبا و فراموش نشدنی، سوالاتی همیشگی را درباره ی مرگ و ماهیت زندگی انسان مطرح می کند.
کتاب «باغ آلبالو» اثر «آنتون چخوف»
«من آدم کتاب خوانده ای هستم. کتاب های متعدد و جالب خوانده ام. اما واقعا نمی فهمم چه می خواهم... آیا زنده بمانم یا مغز خودم را داغان کنم؟ اما به هر جهت همیشه یک ششلول با خودم دارم. ایناهاش!»
این کتاب که به عنوان نمایشنامه ای کمدی اثر نویسنده ی برجسته ی روس «آنتون چخوف» شناخته شده، آخرین و یکی از معروف ترین نمایشنامه های او به حساب می آید، که اولین بار در سال 1904 در مسکو روی صحنه رفت. با این وجود، به خاطر میزان اندک عناصر هجو، «کنستانتین استانیسلاوسکی» داستان این اثر را در قالب یک تراژدی کارگردانی کرد. تقریبا مسیر همه ی بازیگران در مقطعی با این شاهکار «آنتون چخوف» گره می خورد و می توانید مطمئن باشید که مطالعه ی کتاب «باغ آلبالو»، کاملا به نفع شماست!
کتاب «اتوبوسی به نام هوس» اثر «تنسی ویلیامز»
«بله، من بارها با اشخاص ناشناس دوست بوده ام. بعد از مرگ آلان تنها چیزی كه می تونست منو تسكین بده دوستی با اشخاص ناشناس بود... به نظر من وحشت و هراس از مردم بود كه منو از یكی به طرف یکی دیگه می كشوند. همیشه اینجا و اونجا دنبال یک نفر می گشتم كه حامی و سرپناه من باشه، حتی به جاهای ناشایست هم می رفتم. آخرشم با یک پسر هفده ساله جور شدم.»
این نمایشنامه ی برنده ی «جایزه ی پولیتزر» اثر نمایشنامه نویس آمریکایی «تنسی ویلیامز»، یکی از شناخته شده ترین آثار نمایشی برای بازیگران در سراسر دنیا است. این اثر در سال 1947 به رشته ی تحریر در آمد و نام «مارلون براندو» را بر سر زبان ها انداخت. نمایشنامه ی «اتوبوسی به نام هوس» همچنان حضوری گسترده و چشمگیر در صحنه ی تئاتر امروز دارد، و بازیگرانی که زمانی مشخص را صرف مطالعه ی این اثر و تحلیل و شناخت کاراکترهای آن می کنند، از این کار پشیمان نخواهند شد.
کتاب «اهمیت ارنست بودن» اثر «اسکار وایلد»
«همه ی زن ها مثل مادرهایشان می شوند. این تراژدیِ آن ها است. هیچ مردی این گونه نمی شود، و این تراژدیِ او است.»
این اثر که توسط نابغه ی کمدی یعنی «اسکار وایلد» خلق شده و در زیر عنوان آن، عبارت «یک کمدی مبتذل برای آدم های جدی» به چشم می خورد، اولین بار در سال 1895 و در لندن روی صحنه رفت. کتاب «اهمیت ارنست بودن» بر شیوه ها و جنبه های مختلف زندگی ویکتوریایی در لندنِ عصر خود تمرکز می کند. حس شوخ طبعی «اسکار وایلد» از آن زمان تا کنون، همچنان جذاب و گزنده باقی مانده و ویژگی های منحصر به فرد این نمایشنامه، آشنایی با آن را برای همه ی علاقه مندان به تئاتر ضروری می سازد.
کتاب «چه کسی از ویرجینیا وولف می ترسد؟» اثر «ادوارد آلبی»
«(جورج تفنگی را که لوله ی کوچکی دارد از پشتش در می آورد و آرام پشت کله ی مارتا هدف می گیرد. هانی جیغ می کشد… می پرد بالا. نیک می پرد بالا و درست در همین لحظه مارتا برمی گردد و چشمش به جورج می افتد و جورج شلیک می کند.) جورج: «بنگ!» (بنگ! چتر آفتابی چینی بزرگ زرد و سرخی از لوله ی تفنگ بیرون می آید و باز می شود. هانی باز جیغ می کشد، اما این بار با شدتی کمتر و بیشتر به خاطر آسودگی خیال و از سر گیجی.)»
این نمایشنامه ی جذاب در سال 1962 توسط نویسنده ی آمریکایی «ادوارد آلبی» خلق شد. کتاب «چه کسی از ویرجینیا وولف می ترسد؟» به ماجرای فروپاشی ازدواج زوجی میانسال با نام های «مارتا» و «جورج» می پردازد و رابطه ی آن ها را تحلیل و واکاوی می کند. جملات کوتاه، هوشمندانه و نیشدار «جورج» و«مارتا» نه تنها جذاب و به یاد ماندنی هستند، بلکه می توانند بهتر از تقریبا هر اثر دیگر، تصویری کامل و پرجزئیات از وابستگی های آسیب زا در روابط انسانی را برای بازیگران ترسیم کنند.
کتاب «مرگ فروشنده» اثر «آرتور میلر»
«مردیه که کیلومترها دور از خونه، در اوج غصه هم باشه، زندگیش بسته به یه لبخند و کفشیه که برق بزنه. و وقتی که دیگه کسی جواب لبخندش رو نده—اون وقت زلزله می شه. کافیه چهار تا لک بیفته به کلاهت، دیگه کارِت تمومه. هیچ کس جرأت نداره این مرد رو سرزنش کنه. فروشنده باید رویا ببافه، پسر. این ذات این رشته است.»
این اثر تأثیرگذار و جریان ساز توسط نمایشنامه نویس آمریکایی «آرتور میلر» در سال 1949 به انتشار رسید. کتاب «مرگ فروشنده» موفق شد در همین سال «جایزه ی پولیتزر برای نمایشنامه» و «جایزه Tony» را از آن خود کند. اگرچه برخی از منتقدین اعتقاد دارند کتاب «همه پسران من» و یا کتاب «ساحره سوزان» برجسته ترین اثر «آرتور میلر» است، هیچ فهرستی درباره ی نمایشنامه های ضروری برای علاقه مندان به بازیگری بدون وجود کتاب «مرگ فروشنده» کامل به نظر نمی رسد.
کتاب «آگاممنون» اثر «آیسخولوس»
«اولین سانحه در جنگ، برملا شدن حقیقت است.»
این اثر که توسط «آیسخولوس» (یکی از سه نمایشنامه نویس یونانی بزرگ در کنار «سوفوکلس» و «اوریپید») نوشته شده، به شکلی گسترده به عنوان شاهکار نویسنده ی خود در نظر گرفته می شود. داستان این اثر در کاخ «آگاممنون» در شهر «آرگوس» و در زمان بازگشت پیروزمندانه ی این شخصیت از «جنگ تروآ» روایت می شود. کتاب «آگاممنون» بینشی ارزشمند را از آثار نمایشی در دوران باستان به مخاطبین می بخشد.
کتاب «دایره گچی قفقازی» اثر «برتولت برشت»
«از این که بهت می خندن ناراحت نشو. این ها احساسات تو رو درک می کنن. رفقا، چرا انسان وطن رو دوست داره؟ برای این که وطن نونش خوشمزه تره، آسمونش بلندتره، هواش خوشبوتره، نغمه هاش پرطنین تره، و خاکش دوست داشتنی تره. مگه همین طور نیست؟»
این اثر یکی از بهترین نمونه ها در دنیای «تئاتر روایی» و یکی از برجسته ترین آثار نمایشنامه نویس آلمانی جریان ساز، «برتولت برشت» است. کتاب «دایره گچی قفقازی» ویژگی های مشخص «تئاتر روایی» را به بهترین شکل نشان می دهد و داستانش به دختری ساده و رعیت می پردازد که روزی کودکی را نجات می دهد ومسئولیت نگهداری و مراقبت از آن کودک را بر عهده می گیرد. علاقه مندان به دنیای تئاتر به هیچ عنوان نباید این اثر را نادیده بگیرند.
کتاب «سفری طولانی از روز به شب» اثر «یوجین اونیل»
«هیچ کدام از ما نمی توانیم چاره ای برای کارهایی که زندگی با ما کرده، بیاندیشیم. آن کارها قبل از این که آدم متوجه شود، تمام شده اند و به محض تمام شدن، آدم را وادار می کنند که به کار دیگری مشغول شود تا این که در نهایت، همه چیز میان او و چیزی که می خواهد بشود، قرار می گیرد و خود واقعی اش را برای همیشه گم می کند.»
این اثر، یک نمایشنامه ی برنده ی «جایزه پولیتزر» دیگر است که در چهار پرده توسط یکی از برجسته ترین نمایشنامه نویسان آمریکا «یوجین اونیل» خلق شده است. کتاب «سفری طولانی از روز به شب» که شاهکار نویسنده ی خود به حساب می آید، در اوایل دهه ی 1940 نوشته شد اما در سال 1956 به انتشار رسید. این نمایشنامه، صحنه ها و مونولوگ های آموزنده ی زیادی برای علاقه مندان به بازیگری دارد و همچنین تصویری تأثیرگذار از خانواده ای زخم خورده از جاه طلبی، بیماری و بی مهری را ترسیم می کند.
کتاب «عروسکخانه» اثر «هنریک ایبسن»
«نورا، نورا، راستی که زنی! نه اما بی شوخی، نورا، تو می دونی من تو این زمینه چی فکر می کنم. بدهی بی بدهی! قرض هرگز! خونه ای که پایه اش رو روی قرض و بدهی بگذارن، آزادی و در نتیجه، زیبایی هم ازش روگردون می شه. حالا ما دو تا تا همین امروز دلیرونه تاب آورده ایم و این چند صباحی هم که هنوز لازمه، تاب می آریم.»
به هیچ وجه نمی توان از برترین نمایشنامه ها در طول تاریخ صحبت کرد و از آثار نمایشنامه نویس نروژی نابغه در قرن نوزدهم یعنی «هنریک ایبسن» نامی نیاورد. کتاب «عروسکخانه» نمایشنامه ای سه پرده ای است که اولین بار در «تئاتر سلطنتی» دانمارک در سال 1879 روی صحنه رفت. داستان این اثر به خاطر ارائه ی نگرشی انتقادی از هنجارها و قواعد مرسومِ ازدواج در زمانه ی خودش و همچنین نثر جذاب و تأثیرگذار «هنریک ایبسن»، همچنان از اهمیت بسیار بالایی در دنیای نمایش برخوردار است.
کتاب «در انتظار گودو» اثر «ساموئل بکت»
«استراگون: «ما هیچ حقی نداریم؟» ولادیمیر: «اگه خنده ممنوع نبود از دستت خنده ام می گرفت.» استراگون: «ما حقوقمون رو از دست داده ایم؟» ولادیمیر: «از شرشون خلاص شدیم.»»
این اثر که مورد علاقه ی بسیاری از بازیگران است، نمایشنامه ای «ابزورد» نوشته ی «ساموئل بکت»، و برترین اثر او، به حساب می آید. در کتاب «در انتظار گودو»، دو شخصیت با نام های «ولادیمیر» و «استراگون» در انتظاری بیهوده و بی پایان برای رسیدنِ شخصی به نام «گودو» هستند. این نمایشنامه، یکی از مهم ترین آثار در قرن بیستم است که در واکنش به هراس های جنگ جهانی دوم به وجود آمد و به واکاوی تراژدی و هدف زندگی انسان ها پرداخت.
کتاب «سرباز شکلاتی» (مرد و اسلحه) اثر «جورج برنارد شاو»
«وقتی که رفتار شرافتمندانه از خودت بروز می دهی و با آن صدای تأثیرگذار صحبت می کنی، تو را تحسین می کنم؛ اما برایم غیرممکن است که یک کلمه از چیزهایی را که می گویی، باور کنم.»
این اثر، نمایشنامه ای کمدی از نویسنده ی ایرلندی «جورج برنارد شاو» است. نمایشنامه ی «سرباز شکلاتی» اولین بار در سال 1894 در بریتانیا روی صحنه رفت و به یکی از اولین موفقیت های تجاری «شاو» تبدیل شد. این نمایشنامه ی کمدی، تصویری از بیهودگی جنگ را خلق می کند و به شکلی طنزآمیز به دورویی ها و فریبکاری های انسان ها می پردازد؛ موضوعی که به تصویر کشیدن آن روی صحنه ی تئاتر برای بسیاری از بازیگران لذت بخش است.
کتاب «اُدیپ شهریار» اثر «سوفوکلس»
«هیچ علاقه ای ندارم که دو بار رنج بکشم، یک بار در واقعیت و یک بار در نگاه به گذشته.»
نمایشنامه ی «اُدیپ شهریار»، یک تراژدی آتنی نوشته ی «سوفوکلس» است که اولین بار در حدود سال 429 قبل از میلاد مسیح اجرا شد. این اثر یکی از محبوب ترین و الهام بخش ترین نمایشنامه ها در میان دراماتیست های تحصیل کرده و آکادمیک به شمار می آید که تأثیر بسزایی در مسیر تکامل تئاتر غربی داشته است. «سوفوکلس» در سراسر این داستان اسطوره ای و جاودان، به ماجرای کنایه آمیز زندگی مردی می پردازد که به دنبال یافتن و مجازات کردن یک قاتل است، اما خودش به دست سرنوشت مجازات می شود.
کتاب «دکتر فاستوس» اثر «کریستوفر مارلو»
«احمق هایی که روی زمین خواهند خندید، بیشترشان در جهنم گریه خواهند کرد.»
«کریستوفر مارلو» نمایشنامه نویس انگلیسی برجسته در دوران «الیزابت»، در سال 1604 نمایشنامه ای را خلق کرد که «تاریخ تراژیک زندگی و مرگ دکتر فاستوس» نام داشت، اما این اثر اکنون با عنوان «دکتر فاستوس» شناخته می شود. داستان این نمایشنامه ی تأثیرگذار بر اساس داستانی آلمانی به نام «فاوست» شکل گرفته که در آن، مردی روح خود را در ازای دریافت قدرت، تجربه، لذت و دانش به شیطان می فروشد. داستان «دکتر فاستوس» یکی از الهام بخش ترین روایت ها برای خلق سایر آثار هنری بوده است.
