کتاب مسئله اختیار در تفکر اسلامی

نوشتهٔ شیخ بوعمران، پژوهشی و تحلیلی، به یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث کلام اسلامی یعنی نسبت میان قدرت مطلق الهی و اختیار انسان می‌پردازد. اثر حاضر، جایگاهی ویژه در مطالعات فلسفه دین و کلام اسلامی دارد و به‌خصوص برای کسانی که به فهم دقیق‌تر مکاتب کلامی و مسائل اساسی دین علاقه‌مندند، اثری ارزشمند محسوب می‌شود.
مسئله اختیار انسان و رابطه آن با اراده و قدرت خداوند، همواره یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات در تاریخ تفکر اسلامی بوده است. چگونه می‌توان پذیرای این بود که خداوند قدرتی مطلق و نامحدود دارد و در عین حال انسان موجودی آزاد و مسئول در برابر اعمال خویش باشد؟ معتزله، که یکی از مهم‌ترین مکاتب کلامی و فلسفی در اسلام به شمار می‌رود، با تأکید بر عدالت الهی و مسئولیت فردی، تلاش کردند تا پاسخی منطقی و متقن به این مسئله بدهند. از دیدگاه آنان، اختیار انسان نه تنها حقیقتی مسلم است بلکه بدون آن نمی‌توان مسئولیت اخلاقی و دینی را توجیه کرد. کتاب در پنج فصل منظم و مستدل تنظیم شده است. در فصل اول، نویسنده به زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و سیاسی شکل‌گیری مکتب معتزله می‌پردازد و بستر فکری آن دوران را به‌خوبی تشریح می‌کند. این تحلیل تاریخی کمک می‌کند تا خواننده علت پیدایش این مکتب و چرایی شکل‌گیری نظریات خاص آن را درک کند. در فصل‌های بعدی، استدلال‌های معتزله درباره رد جبرگرایی و اثبات آزادی انسان به‌طور مفصل بررسی شده است. نویسنده رابطه میان آزادی عمل انسان و مسئولیت اخلاقی را تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه معتزله بر این باور بودند که بدون اختیار، عدالت و پاسخگویی معنایی نخواهد داشت. در نهایت، در فصل پنجم، گسترش مکتب معتزله در جهان اسلام و تأثیر آن بر دیگر مکاتب کلامی به تصویر کشیده می‌شود که اهمیت تاریخی و تداوم اندیشه معتزله را نمایان می‌سازد. یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب، تحلیل تطبیقی و دقیق دیدگاه‌های معتزله با دیگر مکاتب مهم کلامی از جمله اشاعره، خوارج و مرجئه است. این مقایسه به فهم بهتر تفاوت‌ها و نقاط مشترک و همچنین تأثیر متقابل این مکاتب کمک شایانی می‌کند. همچنین ترجمه روان و قابل فهم اسماعیل سعادت، که توانسته مفاهیم پیچیده فلسفی و کلامی را به زبان ساده و در عین حال دقیق منتقل کند، باعث شده این کتاب برای طیف وسیعی از مخاطبان، از دانشجویان رشته‌های فلسفه و الهیات تا پژوهشگران و علاقه‌مندان عمومی، قابل دسترس باشد.
در نهایت، «مسئلهٔ اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن» نه تنها یک بررسی علمی و دقیق است، بلکه دریچه‌ای به سوی فهم عمیق‌تر و مدرن‌تر مسئله آزادی انسان و رابطه آن با اراده الهی در سنت اسلامی باز می‌کند. این کتاب، برای هر کسی که می‌خواهد به بنیادهای فلسفی و کلامی دین اسلام و چالش‌های بزرگ آن پی ببرد، منبعی ضروری و قابل احترام است.