کتاب دفتر تنظیمات

آن دستگاهی که در میان یک ملت مستقل منشا امر و نهی می شود، آن را «حکومت» می گویند. (در هر قومی که از حالت وحشی بیرون آمده است، لامحاله یک حکومتی هست.) حکومت چند ترکیب مختلف دارد: هرگاه در یک طایفه، حکومت کل در دست یک نفر باشد و اجرای حکومت در خانواده آن حکومت موروثی باشد، ترکیب آن حکومت را سلطنت می گویند و اگر حکومت یک طایفه موافق یک قرار معین نوبت به نوبت به اشخاص منتقل شود، ترکیب آن حکومت را جمهوری می نامند. هر حکمی که از حکومت صادر شود و مبنی بر صلاح عامه طایفه باشد و اطاعت آن بالمساوی بر افراد طایفه لازم بیاید، آن حکم را «قانون» می گویند. حکومت مرکب است از دو نوع اختیار: یکی اختیار وضع قانون و یکی دیگر اختیار اجرای قانون. سلطنت دو ترکیب دارد: در هر حکومتی که هم اختیار وضع قانون و هم اختیار اجرای قانون در دست پادشاه است، ترکیب آن حکومت را سلطنت مطلق گویند مثل سلطنت روس و عثمانی و در حکومتی که اجرای قانون با پادشاه و وضع قانون با ملت است، ترکیب آن حکومت را سلطنت معتدل می نامند. مثل انگلیس و فرانسه. نظم و پیشرفت حکومت موقوف به جدایی این دو اختیار حکومت است و در سلطنت معتدل به جهت مفارقت این دو اختیار تدابیر دقیق و دستگاه های منظم دارند. اوضاع سلطنت های معتدل به حالت ایران اصلا مناسبتی ندارند. چیزی که برای ما لازم است، تحقیق اوضاع سلطنت های مطلق است. سلطنت مطلق نیز بر دو قسم است: یکی سلطنت مطلق منظم و دیگری سلطنت های مطلق غیر منظم. در سلطنت مطلق منظم مثل روس و نسمه و عثمانی اگرچه پادشاه هر دو اختیار حکومت را کاملا به دست خود دارد ولیکن به جهت نظم دولت و حفظ قدرت شخصی خود این دو اختیار را هرگز مخلوط هم استعمال نمی کند.