کتاب اقتصاد و دولت در ایران

کتاب «اقتصاد و دولت در ایران» نوشته دکتر موسی غنی‌نژاد، استاد اقتصاد دانشگاه شریف، پژوهشی جامع در عرصۀ اقتصاد ایران محسوب می‌شود که به بررسی ریشه‌ها و علل تداوم اقتصاد دولتی در ایران می‌پردازد. غنی‌نژاد در این کتاب چگونگی شکل‌گیری ناسیونالیسم و اقتصاد دولتی در ایران و تأثیرگذاری آن بر تحولات اقتصاد سیاسی کشور را مورد بررسی و تحقیق قرار داده است. در این اثر، غنی‌نژاد ضعف ساختاری سیستم اقتصادی بازار آزاد و بخش‌خصوصی در ایران را به‌عنوان مشکلی نشأت‌گرفته از شیوۀ تفکر و ایدئولوژی‌های موجود در تاریخ ایران، تبیین می‌کند. وی همچنین با نگاهی به پژوهش‌های صورت گرفته دربارۀ تاریخ اقتصادی ایران معاصر، رویکرد اغلب پژوهش‌های انجام‌شده را که مبتنی‌بر نوعی تفسیر ماتریالیستی تاریخ است، نقد می‌کند.
کتاب با بررسی نهضت مشروطه ایران آغاز می‌شود. غنی‌نژاد بیان می‌کند که آرمان‌های این نهضت، به‌خصوص محدود کردن قدرت شاه، به سمت‌و‌سوی خود نرفت و اتفاقا به استبداد، ناسیونالیسم و اقتصاد دولتی منجر شد. این زخم‌کاری (ملی گرایی و اقتصاد دولتی) بر اقتصاد ایران بود که از آن به بعد در همۀ نهضت‌ها و نظام‌های سیاسی، از نهضت ملی‌شدن صنعت نفت گرفته تا انقلاب اسلامی ایران، تأثیرگذار بوده است. غنی‌نژاد همچنین به تحلیل نظریه‌های مختلف اقتصادی پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه این نظریه‌ها، حتی آن‌هایی که به لحاظ سیاسی مخالف اندیشۀ مارکسیستی هستند، از نوعی تفسیر ماتریالیستی از تاریخ تبعیت می‌کنند. او با اشاره به نظریۀ «مراحل رشد اقتصادی» والتر روستو، این نظریه‌ها را به چالش کشیده و نادرستی فرض‌های آن‌ها و ناسازگاری استدلال‌هایشان با شواهد و رخدادهای تاریخی را بیان می‌کند. همچنین در بخشی از کتاب، اقتصاد دوران شاهنشاهی پهلوی در ایران و افزایش درآمدهای نفتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نویسنده توضیح می‌دهد که چگونه شاه که در آن زمان که با سیل عظیم درآمدهای نفتی مواجه‌شده بود، خود را مسئول می‌دید که کشور را در جهت توسعه حرکت دهد. غنی‌نژاد توضیح می‌دهد که به عقیدۀ شاه، هدف کل کشور باید هدایت ایران سمت آنچه که خود «تمدن بزرگ» می‌نامید باشد.
به‌طور کلی، کتاب «اقتصاد و دولت در ایران» با تحلیل دقیق و نظام‌مند از تاریخ اقتصادی و سیاسی ایران، به خواننده این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از پیچیدگی‌های اقتصادی و ایدئولوژیک ایران دست یازد. این اثر برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ اقتصادی ایران منبعی مناسب و ارزشمند محسوب می‌شود.