کتاب پیمانه تا پیام

«پیمانه تا پیام» پژوهشی است در بارۀ کتاب سترگ مثنوی معنوی براساس نظریۀ بینامتنیت. براساس این نظریه همۀ متون ادبی ریشه در متن‌های پیش از خود دارند، و هیچ متن مستقلی وجود ندارد. بنابراین برای مطالعۀ هر متنی و رسیدن به معنا و مفهوم آن متن باید متون پیش از آن را شناخت و با مطالعۀ متون پیشین است که می‌توان به تفسیر و توضیح و معنای یک متن رسید. بنا به نظریۀ بینامتنیت می‌توان سهم پیشینیان را در آثار ادبی امروز نشان داد.
نویسندۀ «پیمانه تا پیام» از این منظر به کاوش در مثنوی معنوی پرداخته است. او معتقد است مطالعه در سبک بیانی، ساختار روایی و دنیای معنایی مثنوی معنوی حکایت از آن دارد که این متن عظیم از یک سو با متون دینی رابطه دارد و از سوی دیگر با متون تاریخی. مثنوی معنوی از منظری با متون اخلاقی و تعلیمی مرتبط است و از منظری دیگر با متون داستانی اسطوره‌ای، از جهتی با متون کلامی فلسفی ارتباط دارد و از جهتی با متون صوفیانه عرفانی، از یک طرف با آثار مکتوب روایی و غیر روایی نسبت دارد و از طرف دیگر با روایت‌های شفاهی و فرهنگ عامه.
با مرور این ارتباط‌ها به کار بزرگ مولانا پی می‌بریم. او چگونه توانسته است از تمام این متون استفاده کند اما متنی منسجم و خاص خودش ارائه بدهد؟ مولف کتاب به دنبال پیدا کردن و شناخت سرچشمه‌های این شاهکار ادبیات فارسی است. برای رسیدن به این سرچشمه‌ها نویسنده از منابعی استفاده کرده است که مهمترین آن‌ها کتاب «مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی» اثر بدیع‌الزمان فروزانفر است. نویسندۀ «پیمانه تا پیام» در ابتدا سعی کرده است ساختار و شیوۀ تدوین کتاب فروزانفر را مرور و بررسی کند. او از این طریق به برخی از منابعی دست می‌یابد که مبنای کار فروزان‌فر بوده است. با دقت در این منابع، لیست مفصلی از کتاب‌هایی به دست می‌آید که مولانا به آن‌ها نظر داشته است. مولف کتاب، این متون را به متون دینی، متون صوفی و متون تاریخی داستانی تقسیم‌بندی کرده است. سپس از رهگذر این تقسیم‌بندی به متون رسیده است که در کار فروزانفر اثری از آن‌ها نیست. بنابراین توانسته است به بسیاری از منابعی دست پیدا کند که مولانا برای تالیف مثنوی معنوی از آن‌ها بهره گرفته است.
تاکنون پژوهش‌های زیاد در بارۀ کتاب عظیم مثنوی معنوی نوشته شده است. کتاب «پیمانه تا پیام» نیز از منظر نظریات جدید در نقد ادبی به این اثر برجسته پرداخته است. این اثر برای علاقمندان به آثار مولانا و پژوهشگران ادبی کتابی خواندنی و راهگشاست.