کتاب تاریخ سلاجقه
نویسنده:
محمود بن محمد آقسرائی
معرفی کتاب تاریخ سلاجقه
تاریخ سلاجقه، یا، مسامرة الأخبار و مسایرة الأخیار تألیف «خواجه کریم‌الدین محمود بن محمد آقسرایی»، مورخ و منشی عهد سلجوقیان روم، که در اوایل قرن هشتم هجری درباره اوضاع تاریخ‌ها و تاریخ اسلام از هجرت پیامبر تا سلجوقیان، مغول و پادشاهان روم نوشته است.
کتاب را به چهار اصل تقسیم کرده است تا در آن درباره‌ی وضع تواریخ و کیفیت فایده‌ی آن و تاریخ اسلام از هجرت پیامبر اسلام تا برافتادن عباسیان، فرمانروایی سلجوقیان، خاقان‌های مغول، پادشاهان روم، امیران و صاحب منصبان روزگار ایشان و رویدادهایی که در دوره‌ی ملازمت مشاغل دیوانی آن‌ها بوده است، سخن گوید.
او کتاب خود را به نام امیر تیمورتاش چوپانی، فرمانروای آسیای صغیر در زمان سلطان ابوسعید بهادرخان (716 تا 736 ه-.ق.) نوشت.
آن چه اکنون در دست است، همانا رویدادهای روزگار سلجوقی از آغاز تشکیل دولت سلجوقیان، ذکر سلاجقه‌ی ایران و روم و رویدادهای دوران آن خاندان تا استیلای مغول است. از ویژگی‌های این اثر ذکر ماده تاریخ‌هایی است که مولف درباره‌ی حوادث مهم و سال مرگ بزرگان آورده است.
آق سرایی در نثر منشیانه، دستی داشته و کتاب مسامره الاخبار او به چنین نثری نوشته شده است. شعر فارسی نیز می‌سروده که نمونه‌هایی از آن را در همین کتاب می‌توان دید.
تنها اثر آق سرایی، چنانکه اشاره شد، مسامره الاخبار و مسایره الاخیار است که آن را به نام امیرتیمورتاش نوین چوپانی (متوفای 728ق1328/م)، فرمانروای آسیای صغیر در زمان سلطان ابوسعید بهادر (716-736ق1316/-1336م) نوشته است.
به عقیده برخی از صاحب نظران، مسامره الاخبار و تاریخ ابن بی بی (الاوامرالعلائیه) دو کتاب تاریخ مهم درباره سلجوقان به شمار می‌روند. مسامره الاخبار به تصحیح عثمان توران با پیشگفتاری عالمانه به زبان ترکی جدید در 1934م در آنکارا چاپ شده است.
کتاب را به چهار اصل تقسیم کرده است تا در آن درباره‌ی وضع تواریخ و کیفیت فایده‌ی آن و تاریخ اسلام از هجرت پیامبر اسلام تا برافتادن عباسیان، فرمانروایی سلجوقیان، خاقان‌های مغول، پادشاهان روم، امیران و صاحب منصبان روزگار ایشان و رویدادهایی که در دوره‌ی ملازمت مشاغل دیوانی آن‌ها بوده است، سخن گوید.
او کتاب خود را به نام امیر تیمورتاش چوپانی، فرمانروای آسیای صغیر در زمان سلطان ابوسعید بهادرخان (716 تا 736 ه-.ق.) نوشت.
آن چه اکنون در دست است، همانا رویدادهای روزگار سلجوقی از آغاز تشکیل دولت سلجوقیان، ذکر سلاجقه‌ی ایران و روم و رویدادهای دوران آن خاندان تا استیلای مغول است. از ویژگی‌های این اثر ذکر ماده تاریخ‌هایی است که مولف درباره‌ی حوادث مهم و سال مرگ بزرگان آورده است.
آق سرایی در نثر منشیانه، دستی داشته و کتاب مسامره الاخبار او به چنین نثری نوشته شده است. شعر فارسی نیز می‌سروده که نمونه‌هایی از آن را در همین کتاب می‌توان دید.
تنها اثر آق سرایی، چنانکه اشاره شد، مسامره الاخبار و مسایره الاخیار است که آن را به نام امیرتیمورتاش نوین چوپانی (متوفای 728ق1328/م)، فرمانروای آسیای صغیر در زمان سلطان ابوسعید بهادر (716-736ق1316/-1336م) نوشته است.
به عقیده برخی از صاحب نظران، مسامره الاخبار و تاریخ ابن بی بی (الاوامرالعلائیه) دو کتاب تاریخ مهم درباره سلجوقان به شمار می‌روند. مسامره الاخبار به تصحیح عثمان توران با پیشگفتاری عالمانه به زبان ترکی جدید در 1934م در آنکارا چاپ شده است.
درباره محمود بن محمد آقسرائی
آقْ‌سَرايى، خواجه كريم‌الدين محمود بن محمد (د میان 723 و 733ق1323/ و 1333م)، مورخ، منشى و دولت‌مرد عهد سلجوقيانِ روم در سده 7 و 8ق13/ و 14م. پزشک ایرانی، عنوان آق سرایی به خاطر مهاجرت او به آق‌سرای ترکیه به وی داده شده است
از نسب و تاريخ درگذشت و زادگاه وى و نيز از مناصبى كه در نزد سلجوقيان داشته است، اطلاعات دقيقى در دست نيست. عثمان توران مصحح کتاب مسامره الأخبار و مسايره الأخيار، تنها تأليف آق سرايى، بر پايه مطالعه متن آن پژوهش‌هایى كرده و بر نكاتى دست يافته است. وى در مقدّمه‌اى كه بر این کتاب نوشته چنين مى‌گوید: عنوان «آق سرايى» نشان مى‌دهد كه وى به خاندانى از «آق سرا» (ناحيه) منسوب است و چنانكه خود در آغاز فصل چهارم کتاب در ذكر وقايع پس از مرگ غياث‌الدين كيخسرو دوم (د 644ق1246/م) مى‌نویسد، در ديوان سلجوقيان روم خدمت مى‌كرده و در این هنگام 20 يا 25 سال داشته است. از اين‌رو مى‌توان گفت كه در نيمه نخست سده 7ق13/م زاده شده است. از سوى ديگر، رویدادهایى كه وى در مسامره الاخبار آورده، نشان مى‌دهد كه دست كم 47 سال از زندگى خود (675-723ق1476/-1323م) را در خدمت سلجوقيان گذرانده است.
با توجّه به تاريخ قاضى‌احمد نقده‌اى استنباط مى‌شود، آق‌سرايى در 733ق133/م زنده نبوده است. از اين‌رو مسلّماً مرگ او میان سال‌هاى 723 و 733ق1323/ و 1333م روى داده است.
آق‌سرايى شاهد شورش‌هاى بسيارى بود كه بر ضد ايلخانان روم اتفاق افتاده است. یکى از آن‌ها شورش خطیر اوغلو به سال 675ق1276/م بوده و على‌رغم آنكه آق‌سرايى چندى از روى اجبار در ديوان وى خدمت كرده، توانسته است از آن آشوب جان سالم به در برد. نيز شورش قرامان‌ها و شورش بالتو بر ضدغازان‌خان در 696ق1297/م از آن جمله بوده است. از میان امیران، كسى كه آق‌سرايى خدمات مهمى به او كرده و در همه مراحل با وى همكارى داشته، مجيرالدين امیرشاه بوده است. این امیر از سوى غياث‌الدين مسعود سلجوقى (حكومت: 681-702ق1282/-1303م) به نيابت سلطنت تعيين شده و از توجه ايلخان برخوردار بود. كريم‌الدين تا هنگامى كه مجيرالدين منصب و مقام خود را داشت، در همه مراحل ملازم خدمت او بود، و به مصائب و سختى‌هایى كه در ملازمت وى متحمل شده در کتابش اشاره كرده است. آق‌سرايى پس از مرگ مجيرالدين (701ق1302/م) چند سالى سرپرستى اوقاف سلجوقيان را بر عهده داشت و سپس به كوتوالى آق‌سراى تعيين شد. او همچون بزرگان زمان خود ثروت انبوه داشته و چنانكه از نوشته خودش (ص 306) برمى‌آيد، قلعه سالمه ملك او بوده است.
از نسب و تاريخ درگذشت و زادگاه وى و نيز از مناصبى كه در نزد سلجوقيان داشته است، اطلاعات دقيقى در دست نيست. عثمان توران مصحح کتاب مسامره الأخبار و مسايره الأخيار، تنها تأليف آق سرايى، بر پايه مطالعه متن آن پژوهش‌هایى كرده و بر نكاتى دست يافته است. وى در مقدّمه‌اى كه بر این کتاب نوشته چنين مى‌گوید: عنوان «آق سرايى» نشان مى‌دهد كه وى به خاندانى از «آق سرا» (ناحيه) منسوب است و چنانكه خود در آغاز فصل چهارم کتاب در ذكر وقايع پس از مرگ غياث‌الدين كيخسرو دوم (د 644ق1246/م) مى‌نویسد، در ديوان سلجوقيان روم خدمت مى‌كرده و در این هنگام 20 يا 25 سال داشته است. از اين‌رو مى‌توان گفت كه در نيمه نخست سده 7ق13/م زاده شده است. از سوى ديگر، رویدادهایى كه وى در مسامره الاخبار آورده، نشان مى‌دهد كه دست كم 47 سال از زندگى خود (675-723ق1476/-1323م) را در خدمت سلجوقيان گذرانده است.
با توجّه به تاريخ قاضى‌احمد نقده‌اى استنباط مى‌شود، آق‌سرايى در 733ق133/م زنده نبوده است. از اين‌رو مسلّماً مرگ او میان سال‌هاى 723 و 733ق1323/ و 1333م روى داده است.
آق‌سرايى شاهد شورش‌هاى بسيارى بود كه بر ضد ايلخانان روم اتفاق افتاده است. یکى از آن‌ها شورش خطیر اوغلو به سال 675ق1276/م بوده و على‌رغم آنكه آق‌سرايى چندى از روى اجبار در ديوان وى خدمت كرده، توانسته است از آن آشوب جان سالم به در برد. نيز شورش قرامان‌ها و شورش بالتو بر ضدغازان‌خان در 696ق1297/م از آن جمله بوده است. از میان امیران، كسى كه آق‌سرايى خدمات مهمى به او كرده و در همه مراحل با وى همكارى داشته، مجيرالدين امیرشاه بوده است. این امیر از سوى غياث‌الدين مسعود سلجوقى (حكومت: 681-702ق1282/-1303م) به نيابت سلطنت تعيين شده و از توجه ايلخان برخوردار بود. كريم‌الدين تا هنگامى كه مجيرالدين منصب و مقام خود را داشت، در همه مراحل ملازم خدمت او بود، و به مصائب و سختى‌هایى كه در ملازمت وى متحمل شده در کتابش اشاره كرده است. آق‌سرايى پس از مرگ مجيرالدين (701ق1302/م) چند سالى سرپرستى اوقاف سلجوقيان را بر عهده داشت و سپس به كوتوالى آق‌سراى تعيين شد. او همچون بزرگان زمان خود ثروت انبوه داشته و چنانكه از نوشته خودش (ص 306) برمى‌آيد، قلعه سالمه ملك او بوده است.
دسته بندی های کتاب تاریخ سلاجقه
محصولات مرتبط با کتاب تاریخ سلاجقه
اولین نفری باشید که نظر خود را درباره "کتاب تاریخ سلاجقه" ثبت می‌کند