محمد بن حمزه فناری (زادهٔ ۷۵۱ قمری در روم - درگذشته ۸۳۴ قمری در بروسا)، معروف به ابن فناری؛ فرزند حمزه ابن محمد ابن محمد از علمای بزرگ عثمانی در قرن نهم قمری است و در آن دوران در علوم متداول زمانهٔ خود از جمله هیئت، قراءات، معانی، بیان، فلسفه و عرفان، سرآمد بود. شهرت علمی ابن فناری در زمینه عرفان نظری است. وی علم عرفان نظری را به درجه‌ای رساند که حتی کسانی که واجد شهودهای عرفانی نیستند نیز بتوانند در مورد مبانی آن تحقیق و آثار علمی تولید کنند. از بررسی آثار وی بر می‌آید که به ظاهر خود او دارای مکاشفه‌ها و شهودهای عرفانی نبوده‌است. از جهتی کار او و صائن الدین ترکه اصفهانی بازگشتی به تبیین‌ها و اصطلاحات عرفانی قرن هفتم فرغانی شمرده می‌شود که در قرن هشتم عبدالرزاق کاشانی و قیصری تا حدی از آن‌ها غفلت کرده بودند. معروف‌ترین اثر وی که قرن‌ها کتاب درسی حوزه‌های عرفانی بوده‌است، مصباح الانس است. وی در این کتاب مفتاح الغیب صدرالدین قونوی را شرح داده است و از اقوال و آرای عرفای برجسته همچون ابن عربی، جندی و در درجه اول قونوی و فرغانی استفاده‌های فراوان می‌برد. از این جهت این کتاب دروازه‌ای برای راهیابی و آشنایی با بسیاری از آثار درجه اول عرفانی است. ایجاد همزبانی بین فلسفه و عرفان از اهداف اصلی ابن فناری است، او سعی دارد تا مطالب را به صورت استدلالی و در قالبی منطقی یا دست کم قابل پذیرش فیلسوفان ارائه دهد.
