کتاب فایده گرایی

در میان شاخه های دانش بشری، موارد اندکی وجود دارد که در آن ها فاصله وضعیت فعلی دانش، نسبت به جایگاهی که انتظار می رفته است اینک در آن باشند، بیشتر از علم اخلاق باشد؛ از میان تمامی حوزه هایی که در آن ها، بحث نظری درباره مهمترین موضوعات، کند و کم پیش رفته است، کمتر چیزی قابل قیاس با پیشرفت اندکی است که در مجادلات مربوط به معیار درست و نادرست [ یا خیر و شر اخلاقی ] صورت گرفته است. از آغاز پیدایش فلسفه، پرسش از خیر مطلق ( ۶) یا همان بنیاد اخلاق، مسئله اصلی مباحث نظری محسوب می شده است؛ و درخشان ترین ذهن ها را به خود مشغول می داشته، و آن ها را به فرقه ها و مکاتب مختلف تقسیم می کرده، و مشاجرات پرحرارتی میان آنان درمی انداخته است. هنوز هم پس از دو هزارسال، همان بحث ها ادامه دارد، و فلاسفه کماکان زیر همان عناوین متعارض دسته بندی می شوند؛ نه متفکران و نه عموم مردم، امروز به یک اجماع در باب مبنای اخلاق نزدیکتر از زمانی نشده اند که سقراط جوان به پروتاگوراس پیر گوش می سپرد، و از نظریه فایده گرایی در مقابل اخلاق عامه پسند سوفیستی دفاع می کرد. ( البته با این فرض که دیالوگ مربوط به این موضوع در کتاب افلاطون، از واقعیتی برخوردار بوده باشد. ) این البته درست است که ابهام و عدم قطعیت مشابهی، و در بعضی موارد اختلاف نظرهایی از این دست، در مورد اصول اولیه علوم، حتی در مورد ریاضیات که قطعی ترین علوم انگاشته می شود، نیز وجود دارد؛ اما آن ابهام و اختلاف آسیب چندانی، یا اصلا هیچ آسیبی، متوجه اعتماد پذیری نتایج آن علوم نمی کند. در این جا با یک بی قاعدگی آشکار مواجهیم آموزه های تفصیلی یک علم معمولا از اصول اولیه آن استنتاج نمی شود و حتی از نظر استدلالی هم به آن وابسته نیست. اگر چنین نبود [ یعنی اگر وضوح و قطعیت نتایج یک علم به وضوح و قطعیت اصول اولیه آن وابسته بود ] هیچ علمی مشکوک تر یا نتایجش سست تر از جبر نبود؛ علمی که هیچ یک از قطعیت هایش، از آنچه که به عنوان مقدمات آن به شاگردان آموخته می شود، بیرون نمی آید؛ زیرا چنان که بعضی از معتبرترین اساتید آن گفته اند، مقدمات علم جبر همان قدر درآمیخته با افسانه است که قانون انگلیسی، و همان قدر اسرارآمیز است که الهیات.