کتاب مسئله ی شر در نظریه ی عدل الاهی ابن سینا

کتاب «مسئلۀ شر در نظریۀ عدل الهی ابن سینا» نوشته شمس سی. ایناتی، همانطور که از نام کتاب پیداست، کتابی پژوهشی در باب آرای ابن سینا در باب مسئلۀ شر است. به طور ساده، مسئلۀ شر بیان‌کننده‌ی این مشکل است که اگر شر در جهان وجود داشته باشد آنگاه عدل خداوند و صفت خیر بودن مطلق او زیر سوال رفته و به مشکل می‌خورد و در این راستا متکلمین و فلاسفه کوشیده‌اند تا راه حل‌هایی برای این مشکل پیدا بکنند. ابن سینا، فیلسوف مشائی مسلمان نیز به نوبۀ خود پاسخ‌هایی را مطرح کرده است. شمس ایناتی در کتاب خود به پاسخ ابن سینا به مسئلۀ شر پرداخته است. او کتابش را با بیان پیش زمینه‌های تاریخی تأثیرگذار بر تفکر ابن سینا آغاز می‌کند. او از فلاسفۀ یونانی مانند افلاطون، ارسطو و فلوطین سخن می‌گوید که رویکرد ابن سینا به مسئلۀ شر را تحت تأثیر خود آرای خود قرار داده بودند. ابن سینا شر را به انواع مختلف شر مابعد الطبیعی، شر تصادفی و شر اخلاقی دسته‌بندی می‌کند. منظور از شر مابعد الطبیعی محدودیت‌ها و نواقص ذاتی جهان خلقت است. شر اتفاقی یا تصادفی از تعاملات و تعارضات بین موجودات مختلف ناشی می‌شود و شر اخلاقی نتیجه‌ی اراده‌ی آزاد انسان و نارسایی‌های اخلاقی اوست. راه‌حل‌های ابن سینا برای حل مسئله شر، ریشه در دیدگاه‌های متافیزیکی و کلامی او دارد. او استدلال می‌کند که شر نتیجه ضروری وجود جهانی متنوع و پویا است. از نظر ابن سینا، وجود شر با خیر و عدل خداوند منافات ندارد، بلکه بازتابی از محدودیت‌های ذاتی خلقت است. او همچنین بر نقش اختیار انسان در بروز شر اخلاقی تأکید می‌کند و بیان می‌کند که انسان‌ها ظرفیت انتخاب بین خیر و شر را دارند و به همین دلیل گاها شر را، آگاهانه یا ناآگاهانه بر می گزینند. اما این پاسخ مشکل دیگری را ایجاد می‌کند و آن این است که آیا خداوند که قدرت مطلق دارد نمی‌تواند عدل خود را در جهان بر پا سازد؟ ابن سینا پاسخ می‌دهد که منظور از قدرت خداوند، قدرتی دلبخواهی و خارج از عقل الهی نیست بلکه منظور از آن توانایی به فعلیت رساندن همه‌ی امکانات در چارچوب حکمت و عدل الهی است. اندیشۀ‌های ابن سینا در فیلسوفان مسلمان و مسیحی پس از خودش بسیار تأثیر گذاشته است. این کتاب نیز برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی اسلامی، فلسفه‌ی مسیحی و علاقه‌مندان به مباحث دینی-الهیاتی می تواند جذاب و خواندنی باشد.