کتاب تاریخ نامه جان مالالاس

کتاب تاریخ‌نامه جان مالالاس، اثری ارزشمند در حوزه تاریخ‌نگاری جهان است که توسط محمود فاضلی بیرجندی، مترجم و پژوهشگر برجسته تاریخ ایران، به فارسی برگردانده شده است. این کتاب، ترجمه‌ای از اثر تاریخی مهم جان مالالاس، مورخ بیزانسی قرن ششم میلادی، است که رویدادهای جهان را از آغاز آفرینش تا سال 565 میلادی، مصادف با مرگ جوستینین امپراتور روم، در بر می‌گیرد. ساختار کتاب به هجده بخش یا "کتاب" تقسیم شده که هر یک به دوره‌ای خاص از تاریخ می‌پردازد. مالالاس در مقدمه کتاب هدف خود را ارائه گزارشی مختصر از وقایع جهان از زمان آدم تا دوران امپراتوری جوستینین بیان کرده است. نه بخش اول کتاب به تاریخ تمدن‌های کهن مانند ایران، یونان و روم اختصاص یافته و حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره آیین مانوی و پیروان آن در امپراتوری ساسانی است.
روش تاریخ‌نگاری مالالاس، متأثر از الگوهای رایج تا اواسط قرن ششم میلادی است. او به موضوعاتی چون آفرینش جهان، تجسد مسیح و طول عمر دنیا می‌پردازد که در آن زمان مورد توجه عموم بود. این رویکرد، کتاب را هم برای مورخان، و هم برای عموم مردم جذاب ساخته است. اگرچه اطلاعات چندانی از زندگی شخصی مالالاس در دست نیست، اما می‌دانیم که او حدود سال 490 میلادی در انطاکیه متولد شد. انطاکیه در آن زمان مرکز مهمی برای جریان اطلاعات و برنامه‌ریزی نظامی در امپراتوری روم بود. مالالاس پس از تصرف انطاکیه توسط ایرانیان، به قسطنطنیه نقل مکان کرد و تا پایان عمر در دهه 570 میلادی در آنجا به کار دیوانی مشغول بود. اثر مالالاس، علی‌رغم محبوبیت طولانی‌مدت، از سوی برخی مورخان مورد انتقاد قرار گرفته است. دلیل عمده این انتقادها، آمیختن واقعیت و افسانه و عدم ذکر منابع توسط نویسنده است. با این حال، این کتاب همچنان منبعی ارزشمند برای پژوهشگران تاریخ محسوب می‌شود و اطلاعات منحصر به فردی را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.
برگردانی فاضلی بیرجندی از تاریخ‌نامه جان مالالاس را می‌توان در ادامه تلاش‌های ارزنده او در معرفی منابع کهن تاریخی به جامعه فارسی‌زبان دانست. مطالعه این اثر، فرصتی ارزشمند برای محققان و علاقه‌مندان به تاریخ فراهم می‌آورد تا با دیدگاه یک مورخ بیزانسی نسبت به رویدادهای جهان باستان آشنا شوند.