کتاب رویکرد های ایرانی به واقعه عاشورا

علی مهجور نویسنده در این کتاب‌، به بررسی نگاه و رابطه ایرانیان با عاشورا پرداخته است،‌ به گفته مهجور  از فردای عاشورای سال 61 هجری، برای مردم ایران، عاشورا به عنوان واقعه‌ای که در جغرافیای ایران رخ داده است، واقعه‌ای هول‌انگیز و سهمگین تلقی می‌شود. کمتر از پنجاه سال از زوال امپراتوری ساسانی می‌گذرد و مردم ایران که برخی از آن‌ها در بین‌النهرین ساکن هستند و برخی آمد و شد به این منطقه دارند، شاهد شهادت امام حسین(ع) هستند. برای ایرانیان، امر مقدس از جایگاه والا برخوردار است و به همین دلیل کشته شدن نواده‌ رسول خدا(ص) آن هم توسط خود مسلمانان، واقعه‌ای مهیب و سهمناک بوده است؛ بنابراین از فردای واقعه‌ عاشورا واکنش‌های ایرانیان به این واقعه آغاز می‌شود و با گذشت سال‌ها و قرن‌ها به مرور این واکنش‌ها تنوع پیدا می‌کند.

مهجور مدعی است که در کنار عاشورای تاریخی یک عاشورای پدیداری هم وجود دارد که حاصل انباشت تفسیر‌هایی است که ما ایرانیان از این واقعه‌ تاریخی داشته‌ایم. به گفته وی‌، پدیدار عاشورا عبارت است از تجمیع تفسیر‌های مختلف و متنوعی که ما ایرانی‌ها در طول تاریخ و به تناسب شرایط و موقعیت‌ها از عاشورا به دست داده‌ایم.

مهجور در این کتاب این تفسیر‌ها را در قالب 7 رویکرد، تفسیر کرده است،‌ نخستین رویکرد وی به عاشورا رویکرد اسطوره‌ای است که کارکرد اخلاقی در فرهنگ دارد و هرگونه اسطوره‌سازی از شخصیت‌ها و رخ‌داد‌های واقعه‌ عاشورا در واقع، مرتبط با فضیلتی اخلاقی است که اسطوره‌پرداز قصد دارد، آن فضیلت اخلاقی را در فرهنگ ایرانی جاودانه سازد.

رویکرد دوم مدنظر مهجور‌، رویکرد عارفانه به عاشوراست. او د راین رویکرد به بررسی عرفان ایرانی اسلامی و تاثیری که بر توصیف عاشورا داشته پرداخته است،‌ در این رویکرد، واقعه‌ عاشورا از جهت سلوک عرفانی سیدالشهدا(ع) و یاران آن حضرت توصیف می‌شود. رویکرد سوم رویکرد آیینی به واقعه‌ عاشوراست و دربرگیرنده‌ همه‌ رسوم و آداب و عزاداری‌هایی که است که در نقاط مختلف ایران و در دوره‌های مختلف تاریخی با تنوع شهری، روستایی، قومی و دینی وجود دارد،‌  در این بخش مهجور به بررسی سوگواری‌های ایرانیان از دریچه نشانه‌شناختی پرداخته است.

رویکرد عاطفی، رویکرد چهارم مهجور است،‌ در رویکرد عاطفی نقش زنان ایرانی نیز در تفسیر عاشورا دیده شده است و اینکه نگرش زنانه چگونه به غنای رویکرد عاطفی کمک کرده است.

رویکرد پنجم در باب تفسیر‌های الاهیاتی از عاشوراست که در آن‌ها توحید به عنوان محور واقعه‌ عاشورا در نظر گرفته می‌شود. در این رویکرد نگرش تاریخی و کلامی با هم اهمیت دارد و اینکه نقل هر رخ‌دادی از عاشورا الزاما باید مبتنی بر شواهد تاریخی کافی و نیز قواعد کلامی و الاهیاتی باشد.

رویکرد ششم رویکرد هنجاری به واقعه‌ عاشوراست که همه‌ تفسیر‌های هنجاری از عاشورا را در بر می‌گیرد،‌ رویکرد آخر نیز رویکرد جامع نام دارد و به رویکردی اشاره دارد که ایرانیان به پیروی از ائمه(ع) کوشیده‌اند تا در تفسیری جامع از عاشورا به همه‌ جنبه‌های هنجاری، اسطوره‌ای، الاهیاتی، آیینی، عاطفی و عرفانی مرتبط با واقعه‌ عاشورا توجه کنند.

مهجور در این کتاب می‌نویسد: اگر بتوانیم به عاشورا به عنوان بخشی از تاریخ ایران نظر بیافکنیم،‌ فهم این واقعه تاریخی به مثابه رخدادی مهم در فرهنگ ایرانی‌، افق تازه‌ای را درباره دیدگان ما قرار نخواهد داد و در پیش‌زمینه‌های فرهنگی واقعه عاشورا جای مردم و فرهنگ ایرانی خالی است. وقتی بر مبنای عاشورا، زمان را به پیش و پس از آن تقسیم می‌کنیم، از فردای عاشورا فرهنگ ایرانی به این واقعه توجه روز افزون می‌کند، این واقعه نه هم چون هر رخداد تاریخی دیگر بلکه به عنوان یک منبع فرهنگ‌ساز در ایران مورد توجه قرار می‌گیرد،‌ همچون مولفه‌ای در فرهنگ ایرانی ایفای نقش می‌کند. و رابطه‌ای متقابل با سایر اجزا و عناصر فرهنگ ایرانی برقرار می‌کند.