کتاب راما 2

«راما ۲» (۱۹۸۹) رمانی علمی‌تخیلی و کامل است که حاصل همکاری آرتور سی. کلارک، نویسنده‌ی افسانه‌ای بریتانیایی و آینده‌پژوه نام‌دار، با جنتری لی، نویسنده و مهندس ماهر است. این اثر ادامه‌ی رمان تحسین‌شده‌ی «قرار ملاقات با راما» (۱۹۷۳) است و اگرچه شانزده سال پس از آن منتشر شد، روح اصلی جهان‌نگری کلارک یعنی شگفتی کیهانی و علمی‌تخیلی سخت را حفظ می‌کند و در عین حال، رویکرد شخصیت‌محور و واقع‌گرایانه‌ی لی را به آن می‌افزاید. این ترکیب، اثری می‌آفریند که در آن هم کنجکاوی علمی و هم درگیری‌های روانی و اجتماعی در برابر ناشناخته‌ای رازآلود و بی‌کران روایت می‌شوند.
داستان حدود هفتاد سال پس از نخستین تماس بشریت با فضاپیمای بیگانه‌ی راما رخ می‌دهد؛ زمانی که یک سفینه‌ی مشابه دیگر وارد منظومه‌ی شمسی می‌شود. مأموریت جدیدی سازماندهی می‌شود: گروهی چندملیتی از فضانوردان، دانشمندان و سیاستمداران برای کاوش این پدیده‌ی بیگانه راهی فضا می‌شوند. اما آنچه در ابتدا یک پروژه‌ی علمی و پژوهشی به نظر می‌رسد، به‌سرعت به نبردی برای بقا و آزمایشی برای سنجش قدرت اخلاق، وفاداری و شهامت انسان‌ها بدل می‌شود. در بطن این روایت، پرسشی اساسی نهفته است: نقص‌های انسانی چون ترس، جاه‌طلبی و رقابت، چگونه مسیر کاوش در جهان و روبه‌رو شدن با ناشناخته را شکل می‌دهند؟ «راما ۲» از نظر سبک و محتوا، تفاوت‌هایی با کتاب نخست دارد. برخلاف اثر اصلی که بیشتر بر سکوت و عظمت بی‌طرفانه‌ی فناوری بیگانه تمرکز داشت، این بار روایت بر انسان‌ها و پویایی درونی گروه خدمه تمرکز می‌کند. ساختار رمان میان توصیف مراحل اکتشاف فضاپیمای راما و بازنمایی کشمکش‌های روانی و تصمیمات دشوار اعضای گروه در نوسان است. نثر همچنان شفاف و دقیق است و دانش فنی کلارک درباره‌ی فضا و فناوری با توانایی لی در ترسیم روابط انسانی و تنش‌های اخلاقی پیوند می‌خورد؛ پیوندی که اثری متعادل میان «علمی‌تخیلی سخت» و درام روان‌شناختی می‌سازد. رمان در دل خود مضامینی کلیدی را می‌پرورد: نخست، تضاد میان وسعت رازآلود کیهان و درگیری‌های کوچک انسانی؛ سپس این اندیشه که کنجکاوی، ترس و جاه‌طلبی چگونه رفتار بشر در مواجهه با فناوری‌های فراتر از درک را تعیین می‌کنند. «راما ۲» همچنین بازتابی از رویای همکاری جهانی است؛ گروهی متشکل از ملیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف که در برابر مسئله‌ای جهانی گرد هم می‌آیند؛ هرچند خودخواهی و جاه‌طلبی شخصی، این اتحاد را بارها تهدید می‌کند. در نهایت، این اثر گذار از خوش‌بینی علمی و ایده‌آلیسم کتاب نخست به دنیایی پیچیده‌تر و واقع‌گرایانه‌تر در اواخر قرن بیست‌و‌یکم را به تصویر می‌کشد؛ جایی که سیاست، رسانه و افکار عمومی نقشی پررنگ در هدایت یا انحراف مأموریت‌های بزرگ علمی دارند. «راما ۲» با وجود تفاوت روایی‌اش با کتاب نخست، تحسین منتقدان و بسیاری از خوانندگان را برانگیخت. برخی از علاقه‌مندان به «قرار ملاقات با راما»، ساختار متمرکز بر کاوش صرف و سکوت فلسفی آن اثر را ترجیح دادند؛ اما بسیاری دیگر استقبال کردند از اینکه این دنباله، جنبه‌ی انسانی ماجرا را پررنگ‌تر می‌کند و پرسش‌های تازه‌ای درباره‌ی اخلاق، مسئولیت و معنای پیشرفت علمی مطرح می‌سازد. این رمان سنگ‌بنای دو جلد بعدی شد: «باغ راما» و «راما را آشکار کنید» که در کنار هم حماسه‌ی «سری راما» را کامل می‌کنند.
در نهایت، «راما ۲» سفری است میان ستارگان که در دلش بازتابی از خویشتن انسان نهفته است؛ کلارک و لی با در هم آمیختن دانش علمی، تخیل گسترده و رئالیسم روان‌شناختی، اثری آفریده‌اند که نشان می‌دهد بزرگ‌ترین مواجهه‌ی ما با جهان، در اصل مواجهه‌ای دوباره با خود ماست: با پرسش‌ها، ضعف‌ها، امیدها و شجاعت‌هایی که سرنوشت انسان را رقم می‌زنند.