کتاب متافیزیک

کتاب «متافیزیک» نوشته‌ی کانتن میاسو، فیلسوف برجسته‌ی فرانسوی و نماینده‌ی شاخص رئالیسم گمانه‌زن، در سال ۲۰۱۳ منتشر شد و در اصل بر پایه‌ی سخنرانی‌اش در سال ۲۰۰۶ شکل گرفت. اثری کوتاه، اما جسور و اندیشمندانه است که، مخاطب را به دنیایی می‌برد که در آن مرزهای متعارف میان فلسفه، متافیزیک و روایت داستانی محو می‌شوند. میاسو در این نوشته با زبانی دقیق، شفاف و در عین حال خلاقانه، پرسشی بنیادین مطرح می‌کند: اگر قوانین طبیعی که علم بر پایه‌ی آن‌ها بنا شده، ضروری نباشند و تنها محتمل باشند، چه جهانی پیش چشم ما گشوده خواهد شد؟
در دل این کتاب، میاسو ایده‌ی «داستان جهان‌های فراتر از علم» را مطرح می‌کند؛ ژانری که با علمی تخیلی مرسوم تفاوت دارد. علمی تخیلی معمولا جهان‌هایی را تصور می‌کند که گرچه عجیب و متفاوت‌اند، اما همچنان در چارچوب قوانین فیزیکی قابل پیش‌بینی حرکت می‌کنند؛ در حالی که «داستان جهان‌های فراتر از علم» دقیقا بر پایه‌ی امکان دگرگونی یا توقف این قوانین بنا شده است. میاسو برای توضیح این ایده، آزمایش فکری هیوم درباره‌ی توپ بیلیارد را به یاد می‌آورد و سپس داستان کوتاه «توپ بیلیارد» اثر آسیموف را در متن کتاب می‌آورد؛ داستانی که با بازیگوشی فلسفی نشان می‌دهد چگونه یک پدیده‌ی پیش‌بینی‌ناپذیر می‌تواند بنیان علم را به لرزه درآورد. متن اصلی کتاب شامل دو بخش است: نخست، مقاله‌ای کنفرانسی که در آن میاسو ضمن مرور نقد هیوم به استقرا، پاسخ پوپر و نیز موضع کانت، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از مرزهای معرفت‌شناسی عبور کرد و جهان‌هایی را تصور نمود که در آن‌ها هیچ قانونی جاودان نیست. سپس در بخش دوم، داستان آسیموف به عنوان ضمیمه آمده است تا این ایده‌ها در قالب روایی و ملموس جان بگیرند. نثر میاسو در این کتاب، هم علمی و دقیق است و هم پرشور و سرزنده. او فلسفه را نه در حصار مفاهیم انتزاعی، بلکه در پیوندی زنده با تخیل و روایت می‌بیند. این همان چیزی است که کتاب را به تجربه‌ای کم‌نظیر بدل می‌کند: تلاقی استدلال فلسفی با نیروی داستان برای اندیشیدن به امکان‌های فراتر از عادت‌های فکری ما. «متافیزیک» از یک سو نقدی بر اتکای مطلق ما به قوانین علمی است و از سوی دیگر، دعوتی است برای گشودن افق‌های اندیشه‌ورزی به روی جهانی که در آن هیچ چیز ضروری نیست، و همه‌چیز، حتی قوانین طبیعت، می‌توانند تغییر کنند. این اثر کوتاه با استقبال فیلسوفان گمانه‌زن و علاقه‌مندان به مرز میان داستان و فلسفه روبه‌رو شد و آن را مدخلی خلاق و موجز برای آشنایی با پروژه‌ی فکری میاسو می‌دانند.
در نهایت، این کتاب نه‌تنها به خواننده یادآوری می‌کند که جهان ممکن است از آنچه علم می‌گوید بسیار ناپایدارتر باشد، بلکه نشان می‌دهد داستان می‌تواند آزمایشگاهی برای اندیشیدن به این امکان باشد؛ آزمایشگاهی که در آن پرسش‌های متافیزیکی و تخیل ادبی دست در دست هم می‌گذارند. اگر بخواهی، می‌توانیم عمیق‌تر به نقش داستان در اندیشه‌ی میاسو، نسبت او با هیوم و کانت، یا پیامدهای این نگاه برای فلسفه‌ی معاصر بپردازیم - فقط کافی است اشاره کنی!