کتاب نیهیلیسم معنایی

کتاب "نیهیلیسم معنایی" نوشته‌ی حسین شقاقی، کوششی نوآورانه است برای بازخوانی دیدگاه‌های ویلیارد ون اورمن کواین، یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان تحلیلی قرن بیستم. شقاقی، با تمرکز بر نظریه‌ی کل‌گرایی معنایی و رویکرد طبیعی‌گرایانه‌ی کواین، نشان می‌دهد که چگونه این خطوط فکری به نفی معنا به‌مثابه پدیده‌ای ذهنی یا انتزاعی می‌انجامند؛ چیزی که او آن را «نیهیلیسم معنایی» می‌نامد.
نویسنده ابتدا بسترهای نظری فلسفه‌ی کواین را بررسی می‌کند: از تلاش او برای «طبیعی‌کردن» فلسفه گرفته تا تلفیق زبان با علم تجربی. کواین معتقد است که معنا نه یک هویت درونی ذهنی، بلکه بازتابی از رفتار زبانی قابل مشاهده است. این دیدگاه، مرز میان زبان، معنا و ذهن را به‌شدت مخدوش می‌سازد و بستری فراهم می‌کند برای نوعی تفسیر ضدذهن‌گرایانه از معنا. یکی از محورهای اصلی کتاب، واکاوی ایده‌ی کل‌گرایی معنایی است؛ نظریه‌ای که معنا را تنها در بستر یک کل زبانی یا نظری قابل درک می‌داند، نه در سطح کلمات یا گزاره‌های منفرد. شقاقی در این‌جا به دقت به استدلال‌های کواین درباره‌ی «عدم تعیین ترجمه» می‌پردازد و از این رهگذر، به چالشی می‌رسد که از دل نظریه‌ی کل‌گرایانه می‌جوشد: فروپاشی مرزهای سنتی معنا و در نهایت، انکار بنیادین آن. در بخش پایانی، نویسنده به طرح پیامدهای این دیدگاه می‌پردازد و اصطلاح «نیهیلیسم معنایی» را به‌عنوان نتیجه‌ی منطقی دستگاه فکری کواین معرفی می‌کند. از نظر شقاقی، اگر معنا صرفا رفتاری و تجربی تلقی شود و هیچ بنیان ذهنی یا انتزاعی نداشته باشد، آن‌گاه زمینه برای انکار هرگونه معناشناسی «هویت‌ساز» فراهم می‌شود.
"نیهیلیسم معنایی" نخستین تحلیل جامع این موضوع در زبان فارسی است و خلأ قابل‌توجهی را در ادبیات فلسفه‌ی زبان پر می‌کند. این اثر نه‌فقط مروری بر اندیشه‌های کواین، بلکه تأملی نقادانه درباره‌ی سرنوشت «معنا» در دل فلسفه‌ی تحلیلی است. مطالعه‌ی این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفه‌ی زبان، معرفت‌شناسی و نظریه‌ی معنا، فرصتی ارزشمند برای درک یکی از مناقشه‌برانگیزترین مواضع در اندیشه‌ی معاصر به شمار می‌رود.