مهاجرت پدیده‌ای اجتماعی است که تاثیرهای فراوان در ابعاد گوناگون جوامع بشری دارد. از جمله پیامدهای عمده‌ی آن پیدایش تمدن‌هاست. تاریخ نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین تمدن‌ها تا جدیدترین آنها به دنبال یک مهاجرت ظهور یافته‌اند. آرنولد توین بی، جامعه‌‌شناس و تاریخ‌دان معروف، بزرگترین تمدن‌ها را مربوط به پنج هزار سال پیش میداند که همه پس از یک مهاجرت پدید آمده‌اند (توبن‌بی،61:1366) هم چنین او در ورای تمدن‌های معاصر، تمدن‌های باستان را می‌بیند که شمارشان به بیست و شش تمدن می‌رسد و همگی به دنبال یک مهاجرت پدیدار شده‌اند.
در فرهنگ اسلامی، هجرت در برابر واژه‌ی «تعرّب» به معنای بازگشت به بدویّت و جاهلیّت است. امیرالمومنین علی (ع) در خطبه‌ی «قاصعه»، پس از آنکه افراد عصیانگر از اطرافیان خود را به سبب دست نکشیدن آنان از ریسمان اطاعت و فرمانبرداری مورد نکوهش قرار می‌دهد، می‌فرماید: « بدانید که بعد از هجرت به جاهلیّت و بدویّت روی آوردید» (نهج البلاغه؛ خطبه 192). در مجمع‌البیان (1407: 8/439) مهاجرت خارج شدن از بدویّت و روی آوردن به مدنیت تعریف شده است.
کتاب سیاحت و مهاجرت تحصیلی و شغلی از دیدگاه اسلام
پارسیان دانش پندار
میثم شکری ساز
