کتاب تاملی درباره ایران (جلد دوم- بخش دوم)

این کتاب، بخش دوم از جلد دوم مجموعه «تاملی درباره ایران» است که بخش نخست آن پیشتر با عنوان فرعی «مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی» منتشر شده بود. در این بخش نیز، نویسنده توجه ویژه ای به آشکار شدن نشانه های بحران در نظام خودکامه، تکوین نطفه آگاهی ملی و تاریخ پدیدار شدن مفاهیم نوآیین و تحول آن ها کرده و کوشیده است این وجه مهم از تاریخ معاصر ایران را که با اصلاحات «عباس میرزا» در دارالسلطنه تبریز آغاز شده بود دنبال کند.
طباطبایی در این کتاب به پدیدار شدن آگاهی نوآیین و تکوین نطفه آگاهی ملی بر اثر بحران خودکامگی در زمان ناصرالدین شاه قاجار، پیدایی روشنفکران در افق بحث های نظری، و مطرح شدن بحث های نو در اصلاح دینی، اندیشه ی حقوقی، سیاسی، اقتصادی می پردازد. همچنین به بررسی نظریه ی مشروعه خواهی و مشروطه خواهی در میان اهل دیانت می پردازد. در آخر نیز بحثی در مورد مفهوم سنت و تحولات آن در این دوره می کند.