این دفتر نخستین جلد از پژوهش های نویسنده درباره ی وجوهی از تاریخ دوران «جدید» ایران است. در این تاریخ، «ایران» موضوع تاملی است که به طور اساسی نظری است تا بتوان وجوه متنوع ناحیه های اندیشیدن آن را در وحدت ناحیه های مستقل، اما به هم پیوسته، توضیح داد. «ایران» موضوع همه ی تاریخ هایی است که تا کنون ایرانیان و بیگانگان نوشته اند، اما ایران، به عنوان «موضوع» دگرگونی های تاریخی، در همه ی آن تاریخ ها به مثابه «مشکل» لحاظ نشده است.
سرچشمه اصلی تحلیل های من، به رغم ظاهر اروپایی آن، دریافتی بسیار شخصی از نظام های اندیشیدن ایرانی، در معنای عام اندیشیدن است که همه وجوه تاریخ و فرهنگ ایران، به ویژه شعر و همه ادب فارسی را شامل می شود.» او سپس اینگونه توضیح می دهد که «عناصری از پدیدارشناسی روح ایران را، که بیانی فلسفی نمی توانست پیدا کند، در دیوان خواجه شمس الدین باید جست، همچنانکه عناصری از فلسفه تاریخ ایران نیز در خردنامه حکیم ابوالقاسم آمده، اما فهم فلسفی آن عناصر تا کنون ممکن نشده است.» طباطبایی در فقره دیگر با اشاره به اینکه ایران فقط نام نیست، بلکه واقعیتی نام بخش است می نویسد: «زبان فارسی زبانی در میان زبان های بسیار دیگر نیست، بلکه کالبد و جان و روان مردمانی است که در سده های طولانی تاریخ این کشور هستی خود را در آن دمیده و زنده نگهداشته اند.
این تامل درباره ایران مندرج در تحت شیوه نوشتنی است که می توان آن را استراتژیکی توصیف کرد و منظور از آن، به خلاف تاریخ نویسی های مارکسیستی، هگلی و غیره، کوشش برای توضیح مختصات ایران به عنوان موضوع تامل است تا جایگاهی که ایران در آن قرار دارد، بازنموده شود
مینوی خرد
جواد طباطبایی
