ژان ماری گوستاو لو کلزیو نام نویسنده‌ای معروف فرانسوی است که چند سالی حتی داخل ایران هم شهرت زیادی به دست آورده. ژان ماری گوستاو لو کلزیو که حدود 80 سال سن دارد، در مدت عمر خود توانسته بیش از 40 نسخه کتاب مختلف را به چاپ برساند. امروز ما او را به آثار مهمی می‌شناسیم، اما شهرت او بیش از هرچیز، وابسته به جایزه نوبلی است که درسال 2008 دریافت کرد. او یک نویسنده و شاعر فرانسوی است که در این زمینه توانسته به مدرک دکتری دست پیدا کند. نوشته‌های او احساسی، عاشقانه، شاعرانه و انسانی هستند. با ما همراه شوید تا این نویسنده عالی رتبه را بهتر بشناسید.
زندگی‌نامه ژان ماری گوستاو لو کلزیو
ژان ماری گوستاو لو کلزیو در 13 آوریل سال 1940 در فرانسه به دنیا آمد. مادر او زاده شهر نیس فرانسه بود اما پدرش اصالتا یک انگلیسی به حساب می‌آمد. به همین دلیل او را می‌توان فرانسوی – انگلیسی دانست. با وجود اینکه مادرش در فرانسه به دنیا آمده بود، اما نسل پدر و مادر ژان، به Morbihan می‌رسید. Morbihan در سواحل جنوبی انگلستان قرار دارد. به همین خاطر برخی از منتقدان، او را یک نویسنده انگلیسی و نه فرانسوی می‌دانند. جد پدری او یعنی François Alexis Le Clézio، در سال 1798 به جزیره موریس نقل مکان کردند. این جزیره در آن زمان جزئی از فرانسه بود که پس از مدتی به دست انگلیس‌ها افتاد. بر طبق توافق انجام شده، مناطقی که به دست انگلیس‌ها افتاد، می‌توانستند به زبان فرانسوی صحبت کنند.
ژان ماری گوستاو لو کلزیو نیز چند ماه از زندگی خود را در جزیره موریس سپری کرده. با این حال، خودش را همواره یک فرانسوی و اهل موریس معرفی می‌کند. اما با این وجود، او هم شهروندی فرانسه و هم شهروندی موریس را دارد. از طرف دیگر خود ژان ماری گوستاو لو کلزیو در شهر نیس فرانسه به دنیا آمده. دقیقا در همان شهری که مادرش زاده شده. در دوران جنگ جهانی دوم، پدرش در نیجریه مشغول خدمت به انگلیس بود. او در Roquebillière بزرگ شده. روستایی کوچک که در اطراف شهر نیس قرار دارد.
نهایتا در سال 1948، یعنی در هشت سالگی ژان ماری گوستاو، آنها به صورت خانوادگی به نیجریه نقل مکان کردند تا به پدر خانواده بپیوندند. در همان دوران بود که ژان ماری به نویسندگی علاقه پیدا کرد. بر طبق گفته خود، او نویسندگی را از سن هفت سالگی آغاز کرد. جالب است بدانید که این سفر خانوادگی به نیجریه، موضوع رمان او با نام Onitsha شد که در سال 1991 به چاپ رسید. همچنین در سال 2004 مقاله‌ای منتشر کرد که راوی شرح حال وی در این سفر به حساب می‌آید.
ژان ماری تحصیلات ابتدایی خود را در رشته ادبیات و در شهر نیس به پایان رساند. سپس در سن هجده سالگی، یعنی سال 1958، وارد دانشگاه شد. او تحصیل در دانشگاه لندن و بریستول را انتخاب کرد. وی در سال 1964 توانست مدرک کارشناسی ارشد خود را به دست آورد.
پس از فارق التحصیلی، ژان ماری تصمیم گرفت که چند سالی را در لندن و بریستول سپری کند. پس از آن به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرد و در آنجا به تدریس مشغول شد. جالب است بدانید که سه سال پس از فارق التحصیلی، وی به ارتش فرانسه در تایلند ملحق شد. اما کاملا واضح است که ژان ماری روحیه جنگده ندارد. روح ژان ماری همانند یک گل لطیف بود و نمی‌توانست ظلمی که در حق زنان و کودکان می‌شد را نادیده بگیرد. از این رو به وضع موجود اعتراض کرد و همین موضوع باعث شد تا او را از تایلند اخراج کنند و به مکزیک بفرستند تا خدمت سربازی خود را تمام کند.
او از سال 1970 تا 1974 را در پاناما زندگی کرد و در سال 1975، تصمیم گرفت تا زندگی خود را با جیمی، یک زن مراکشی، ادامه دهد. حاصل از این ازدواج سه فرزند شد که در حال حاضر در نیس، موریس و البوکرکی زندگی می‌کنند. وی پس از ازدواج خود به ادامه تحصیل مجددا علاقه پیدا کرد. به همین دلیل ترجیح داد تا مدرک دکتری خود را نیز کسب کند. در نهایت او پس از سالها تلاش، در سال 1983 توانست پایان نامه جنجالی خود را به پایان برساند. با اخذ مدرک دکتری، دانشگاه‌های مختلفی در سراسر دنیا از او برای تدریس زبان و ادبیات فرانسه، دعوت به عمل آوردند. او نیز که تدریس را وظیفه اخلاقی خود می‌دانست، در طول مدت عمر خود، به کشور‌های مختلف سفر کرد و شاگردان زیادی را از دانش خود بهره‌مند نمود.
دو ملیتی بودن ، دلیلی بر سفرهای بسیار و ذهن باز ژان ماری گوستاو لو کلزیو
خاطر نشان کردیم که ژان ماری گوستاو لوکلزیو یک فرد دو میلیتی با فرهنگ انگلیسی و فرانسوی به حساب می‌آید. این مساله باعث شد تا سفرهای دیگری نیز انجام دهد و ملیت‌های دیگر جهان را بهتر بشناسد. هرچقدر که ژان ماری بیشتر سفر کرد، بیشتر از کشور فرانسه فاصله بگیرد. او به تدریج هویتی مدیترانه‌ای پیدا کرد و از دنیای صنعتی امروز منزجر شد. بارها در محصابه‌های خود گفته :
من تنها یک جزیره نشین هستم. فردی که در ساحل ایستاده و به عبور کشتی‌های باری می‌نگرد. من دقیقا همانند فردی هستم که با پای برهنه در یک خیابان قدم می‌زند و تعلقی به محل و شهری ندارد. من به تمامی محله‌ها تعلق دارم و فرانسه سرای من است. اینجا دقیقا همان جایی است که من در آن زندگی می‌کنم.
تاثیر زبان و ماده بر نوشته‌های ژان ماری گوستاو لو کلزیو
در دهه 60 و 70 میلادی، موضوعی به نام "زبان و ماده" در بین نویسندگان مطرح شد. در آن دوران تصور می‌کردند که تنها افکاری می‌توانند ماهیت وجودی داشته باشند که بتوان آنها را بیان کرد. آنها بر این باور بودند که دریافت احساسات می‌تواند ما را به اشتباه بیاندازد. در این دوران، همه چیز تنها به بیان زبانی محدود بود. تنها راه نشان دادن واقعییت را بیان زبانی می‌دانستند. اما همیشه در این میان باید یک سنت شکن وجود داشته باشد. سنت شکنی که به همه عقاید پوسیده تلنگر وارد می‌کند و نام خود را بر سر در مکتبی جدید می‌نویسد.
ژان ماری گوستاو لوکلزیو نیز کسی بود که خود را از چنگال زبان خارج کرد. او تلاش داشت تا با حقیقت، احساسات یا همان ماده ارتباط برقرار کند. این طرز تفکر را به کرات در داستان‌های او می‌توان مشاهده کرد. همانطور که دقت کنید، در آثار مشهور او، شخصیت اصلی داستان، یک فرد بادیه نشین است که حتی نمی‌تواند به زبان انسانی صحبت کند. در حقیقت زبان برای ژان ماری گوستاو لو کلزیو اصلا مهم نیست و تنها احساسات و ذات آدمی ارزشمند هستند.
چه چیزی باعث شد تا ژان ماری گوستاو لو کلزیو به ماده تمایل پیدا کند؟
بارها اشاره کردیم که ژان ماری گوستاو لو کلزیو در طول زندگی خود بسیار سفر کرد. او حدود چهار سال، یعنی از سال 1967 تا 1970، در پاناما حضور داشت. وی در میان سرخپوستان قبلیه امبرا تمام این مدت را زندگ کرد. این قبیله در میان جنگل‌های پاناما زندگی می‌کردند. ژان ماری گوستاو لو کلزیو هیچ اطلاعی در مورد زبان آنها نداشت. او در همان دوران به فرهنگ مردم سرخپوست علاقه بسیار زیادی پیدا کرد و این موضوع را می‌توان در آثار او به وضوح مشاهده کرد. همچنین پس از اینکه توانست دوره دکترای ادبیات خود را به پایان برساند، داستان‌هایی فولکوریک در مورد اساطیر سرخپوستان نوشت.
ژان ماری گوستاو لو کلزیو در همین دوران بود به این نتیجه رسید که ارتباط انسانی در گرو کلمات و زبان نیست. احساسات، هیجان و ظاهر انسان‌ها هستند که ارتباط را برقرار می‌کنند. او دقیقا به همین علت متوجه شد که اصل ماهیت ارتباطی انسان‌ها ماده است و از آن پس به بعد ترجیح داد تنها بر محوریت ماده داستان نویسی کند.
زندگی حرفه‌ای ژان ماری گوستاو لو کلزیو
همانطور که اشاره کردیم، ژان ماری گوستاو لو کلزیو از سن هفت سالگی، نوشتن را آغاز کرد. بر خلاف نویسندگان مشهور دیگر همانند هرتا مولر که اصلا از کودکی علاقه‌ای به نویسندگی نداشت، ژان ماری گوستاو لو کلزیو انگار که با نویسندگی زاده شده بود. اولین نوشته او، کتابی در مورد دریا بود. این روند آنقدر ادامه داشت تا در سن 23 سالگی، یعنی سال 1963، توانست اولین اثر مهم خود را به جهان معرفی کند. او کتابی با نام صورت جلسه نوشت و آن را برای یکی از ناشران معروف فرانسه ارسال کرد. این کتاب در همان سال به چاپ رسید و باعث شد تا جایزه معروف رنودو را به دست آورد. کسب این جایزه باعث شد تا نام او حتی در فهرست نهایی نامزدهای جایزه گنکور نیز قرار بگیرد. دقیقا همین دوران را می‌توان نقطه عطف شغلی ژان ماری گوستاو لو کلزیو دانست. با کسب جایزه رنودو، تمام جهان دیگر ژان ماری گوستاو لو کلزیو را به عنوان یک نویسنده مشهور و جوان فرانسوی شناختند.
ژان ماری گوستاو لو کلزیو را در واقع می‌توان یک مبتکر و قانون شکن دانست. کسی که پای خود را فراتر از حد و مرز و قانون قرار می‌دهد. نوشته‌های او کاملا خلاقانه و زیبا هستند. یکی از مهم‌ترین دلایل شهرت او نیز دقیقا همین است. اما همیشه شنا کردن بر خلاف جریان آب برای همه جذاب نیست. به همین دلیل بود که از دهه 70 میلادی، ترجیح داد که سبک و سیاق خود را به صورت کامل تغییر دهد. از آن به بعد، دیگر رمان‌های او ناراحت کننده و غذاب آور نبود. او تصمیم گرفت که رمان‌های با احساس‌تری بنویسد تا مخاطبان بیشتری را جذب خود کند. بسیاری از منتقدان این کار وی را اشتباه می‌دانند. آنها تصور می‌کنند که باید سبک اصلی خود را ادامه می‌داد. اما از طرفی برخی دیگر بر این باور هستند که نویسندگان برای مخاطبین می‌نویسند. پس باید حتما سلیقه مخاطب را در این مساله لحاظ کنند.
به هر حال در سال 1980، ژان ماری گوستاو لو کلزیو، اولین برنده جایزه Grand prix paul morand شد. این جایزه توسط آکادمی ادبیات فرانسه به خاطر رمان "بیابان" به او اهدا گشت. جالب است بدانید که در سال 1994 یک نظرسنجی مهم در یکی از مجلات محبوب فرانسه انجام شد. این نظر سنجی نشان داد که 13 درصد از مردم فرانسه بر این باور هستند که ژان ماری گوستاو لو کلزیو، بهترین و بزرگترین نویسنده زنده فرانسه محسوب می‌شود. این واقعا افتخار بزرگی است که کمتر نویسنده‌ای می‌تواند به آن دست پیدا کند.
ژان ماری گوستاو لو کلزیو و جایزه نوبل
در سال 2008، جایزه نوبل ادبیات از طرف خاندان سلطنتی سوئد به ژان ماری گوستاو لو کلزیو تعلق گرفت. کمیته داوری این جایزه را به خاطر "ماجراجویی شاعرانه و خلسه احساسی" تقدیم او کردند. بر طبق گفته کمیته داوری، آثار او با تمرکز زیاد بر محیط زیست، بسیار حائز اهمیت است. آنها تصور می‌کردند که تمرکز بر طبیعت و مخصوصا کویر، بسیار شاعرانه و هنرمندانه است. آکادمی ادبیات سوئد در وصف ژان ماری چنین گفتند که :
گوستاو لو کلزیو یک نویسنده مبتکر و منحصر به فرد است. او ماجراجویی شاعرانه داره و نوشته‌های او در خلسه احساسی قرار دارند. او پای خود را فراتر از انسانیت گذاشته و به دنبال باز گرداندن تمدن انسانی است.
پس از ژان ماری، نویسنده و شاعران فرانسوی دیگری توانستند این جایزه مهم را به دست آورند. اما ژان ماری اولین نویسنده فرانسوی در تمام تاریخ بود که توانست به چنین جایگاه مهم و والایی دست پیدا کند.
بررسی آثار مهم ژان ماری گوستاو لو کلزیو
کتاب جوینده ی طلا، از بزرگترین موفقیت های یکی از برجسته ترین رمان نویسان معاصر فرانسه، ژان ماری گوستاو لوکلزیو، بوده و اثری سرشار از احساسات غنی و صحنه های به یاد ماندنی است. داستان در زمان تغییر سده در جزیره ی ماریتیوس می گذرد و الکسیس جوان از زندگی روستایی به همراه والدین و خواهرش لذت می برد. کاوش در صور فلکی و گیاهان استوایی و رویاپردازی درباره ی گنجی که سال ها قبل توسط دزدان دریایی ناشناس مدفون شده، اسباب لذت او هستند. اما با مرگ پدر الکسیس، او مجبور می شود تا بهشت دوران کودکی را ترک گفته و وارد دنیایی از سختی و سرافکندگی شود. سال ها بعد، الکسیس به شکل وسواس گونه ای درگیر پیدا کردن گنج مدفون، و از طریق آن، جادوی گمشده و بازیابی قدرت جوانی اش شده است. او خانواده و شغلش را ترک کرده و سفری را شروع می کند که او را از جزایر استوایی دوردست به جهنم جنگ جهانی اول می کشاند. کتاب جوینده ی طلا با نثری گزنده و شعرگونه، حکایتی است از اوضاع زندگی یک انسان.
به جرات بیابان را می‌توان یکی از مهم‌ترین آثار ژان ماری دانست. همانطور که اشاره کردیم، آکادمی ادبیات سوئد از او به خاطر موضوع این کتاب به کرات تقدیر کردند. او این داستان را برای اولین بار در سال 1980 منتشر کرد. این کتاب در دو خط داستانی مختلف پیش می‌رود. اولین خط راوی داستان کوچ پسری نوجوان به نام نور و همچنین جنگجویان بسیار بد نامی به نام مردان آبی است. در این داستان مردمان قبیله پسرک جوان، به خاطر حضور نیروهای فرانسوی از کشور خود رانده شده‌اند. به همین خاطر به دنبال یک رهبر می‌گردند تا از او کمک بگیرند. در داستان دوم، شخصیتی به نام لالا وجود دارد. او یکی از نوادگان همان جنگجویان بدنام است. لالا یک فرد فقیر و یتیم است که در نزدیکی مراحل زندگی می‌کند. این دخترک جوان را مجبور می‌کنند تا با یک فرد بسیار پیر ازدواج کند. به همین دلیل از آنجا فرار می‌کند و عازم فرانسه می‌شود. این داستان واقعا زیبا و خواندنی است.
ژان ماری در سال 1997 به خاطر نوشتن این کتاب برده جایزه ادبی ژان ژیانو شد. شخصیت اصلی این داستان لیلا نام دارد. لیلا یک دختر جوان است که در کودکی خود از آفریقای شمالی او را ربوده‌اند و برای بردگی آورده‌اند. این دخترک بی‌چاره در شش سالگی بیشتر شنوایی خود را از دست می‌دهد و در بازار بردگان به لالااسما فروخته می‌شود. روند داستان به شکلی پیش می‌رود که مشخص می‌شود لالااسما مادربزرگ واقعی اوست. این داستان بسیار خواندنی، جذاب و غیر قابل پیش بینی است.
این داستان واقعا خیلی غم انگیز و تاثیر گذار است. جالب است بدانید که این داستان بر اساس زندگی مادر واقعی ژان ماری گوستاو لو کلزیو نوشته شده. در دوران اشغال فرانسه، مادرش سختی‌های بسیاری را متحمل شده. دوران اشغال فرانسه، قحطی به سراغ مردم می‌آید و مادر ژان ماری گوستاو لو کلزیو نیز همانند سایر مردم،دچار گرسنگی شدیدی می‌شوند. این کتاب برگفته از همان روزهای سخت فرانسه است.
همانطور که اشاره شد، ژان ماری در طول 80 سال عمر خود، 73 سال آن را مشغول نویسندگی بوده. تعجبی نیست که در این مدت طولانی، آثار بی‌شماری را برای آیندگان برجای گذاشته باشد. اما از طرف دیگر او یک فرانسوی است و نمی‌توان انتظار داشت که تمام آثار او به فارسی ترجمه شده باشد. خواندن کتاب‌های این نویسنده فرانسوی معروف به شدت توصیه می‌شود، اما باید بدانید که کدام یک از کتاب‌های وی در ایران وجود ترجمه شده‌اند و وجود دارند.
