کتاب پرسش های بوطیقای داستایفسکی

پرسش های بوطیقای داستایفسکی کتابی است از میخائیل باختین، فیلسوف و نظریه‌پرداز ادبی روسی قرن بیستم. این کتاب ابتدا در سال 1929 در لنینگراد تحت عنوان مشکلات هنر خلاق داستایفسکی منتشر شد اما با اضافات قابل توجهی تحت عنوان جدید در سال 1963 در مسکو تجدید چاپ شد. این کتاب برای اولین بار در سال 1973 به انگلیسی ترجمه شد. پرسش های بوطیقای داستایفسکی به عنوان یک اثر اساسی در مطالعات داستایوفسکی و سهم مهمی در نظریه ادبی تلقی می شود. باختین تعدادی از مفاهیم کلیدی مانند "چندصدایی" و "کارناوالیزاسیون" را معرفی می‌کند تا آنچه را که در هنر ادبی داستایوفسکی منحصربه‌فرد می‌دید روشن کند. او استدلال می‌کند که آثار داستایوفسکی اساسا دیالوگ هستند و بر اساس تعامل بین صداهای خودمختار آشکار می‌شوند، برخلاف آثار تک ساحتی یا تک‌شناختی، که در آن ها طرح و شخصیت در محدوده‌های یک جهان تالیفی منفرد آشکار می‌شوند.

این کتاب دارای 5 فصل و یک مقدمه مختصر (از مولف) و یک نتیجه گیری می باشد. باختین در مقدمه می نویسد: "ما داستایوفسکی را یکی از بزرگترین نوآوران در قلمرو فرم هنری می دانیم. او نوع کاملا جدیدی از تفکر هنری را ایجاد کرد که ما موقتا آن را چند صدایی نامیده ایم. این نوع تفکر هنری در رمان های داستایوفسکی تجلی پیدا کرد. اما اهمیت آن بسیار فراتر از محدودیت‌های رمان است و به چندین اصل اساسی زیبایی‌شناسی اروپایی می‌پردازد. هدف این اثر این است که از طریق تحلیل ادبی نظری، این نوآوری بنیادی داستایوفسکی را به نمایش بگذارد.

میخاییل باختین، منتقد ادبی و فیلسوف قرن بیستم، با ایده‌هایی که در کتاب مسائل بوطیقای داستایفسکی طرح می‌کند راهی برای فهم بهتر اندیشه و آثار داستایفسکی و رمان روسی قرن نوزدهم می‌گشاید. این ایده‌ها اما به آثار داستایفسکی محدود نمی‌ماند، بلکه او بر آن است در این کتاب به سوال‌هایی مهم درباب فرم هنری، بازنمایی واقعیت، شکل‌گیری شخصیت، سیر تاریخی شکل‌گیری رمان و جایگاه آن به‌عنوان فرمی هنری پاسخ دهد، فرمی که از نظر او سایر انواع ادبی، و حتی دیگر اشکال هنری، را دگرگون کرده است. از منظر باختین، که همانا خمیرۀ زبان بشر را گفت‌وگو می‌داند، رمان بهترین شکل نوشتار برای عیان‌ساختن ماهیت گفت‌وگویی یا مکالمه‌ای زبان بوده است؛ اینکه آدم‌ها وقتی زبان به سخن می‌گشایند، حتی وقتی فکر یا احساس می‌کنند، پیشاپیش مملو از زبان‌های دیگر و در تعامل و ستیز با زبان‌های دیگرند. ایده‌ها و مفاهیم مهم و جذاب باختین، از جمله چندصدایی، پایان‌ناپذیری، کارناوال‌گرایی، گفتمان دوپاره و... همگی اول‌بار در این کتاب طرح شدند. او همان‌طور که تالستوی را در خلق فن نثر و بازنمایی زندگی روزمره تحسین می‌کند، داستایفسکی را به‌خاطر رودرروکردن شخصیت‌هایش با یکدیگر، در آستانۀ نقاط بغرنج زندگی‌شان، می‌ستاید؛ شخصیت‌هایی که به روال زندگی واقعی از منظر یکدیگر و در مواجهه با هم بازشناخته می‌شوند و رشد می‌کنند.