کتاب ندایی از جهان دیگر

کتاب "ندایی از جهان دیگر" که نخستین‌بار در دهه‌ی ۱۹۸۰ منتشر شد، مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه نجیب محفوظ است که در آن‌ها به گذشته‌ی دور مصر باستان بازمی‌گردد. محفوظ در این اثر، گذشته‌ی تاریخی و اسطوره‌ای مصر را به‌عنوان بستری برای واکاوی دغدغه‌های همیشگی انسان مانند عدالت، قدرت، مرگ و معنای زندگی به کار می‌گیرد. در این داستان‌ها، او صدای شخصیت‌هایی از «جهان دیگر» را بازآفرینی می‌کند؛ صداهایی که میان اسطوره و تاریخ، خیال و واقعیت در نوسان‌اند. این مجموعه شامل چند داستان کوتاه است که هرکدام به‌تنهایی روایت مستقلی دارند اما درون‌مایه‌ای مشترک دارند: کاوش در سرنوشت انسان و نسبت او با قدرت و ماوراء‌الطبیعه. برای نمونه، در یکی از داستان‌ها با روح یک کاتب مرده مواجه می‌شویم که از فراز گور به زندگی نگاه می‌کند و سعی دارد عدالت را بازخوانی کند. در داستانی دیگر، فرعونی قدرتمند با پرسشی عمیق روبه‌رو می‌شود: آیا قدرت زمینی می‌تواند انسان را از قضاوت و حسابرسی جهان دیگر برهاند؟ محفوظ این داستان‌ها را با الهام از متون باستانی مصر، سنگ‌نوشته‌ها و اسطوره‌ها نوشته است. او با زبانی امروزی، جان تازه‌ای به شخصیت‌هایی می‌دهد که هزاران سال پیش زندگی می‌کرده‌اند.
نخستین مضمون مهم کتاب، مسئله‌ی مرگ و زندگی پس از مرگ است؛ موضوعی که در فرهنگ مصر باستان جایگاهی محوری داشت. محفوظ از این منظر به بحران‌های اخلاقی و انسانی نزدیک می‌شود: ترس از داوری، امید به رستگاری و گناه‌زدایی. مضمون دوم، قدرت است؛ قدرتی که هم در شکل زمینی (فرعون‌ها و روحانیون) و هم در شکل معنوی (خدایان و سرنوشت) جلوه‌گر می‌شود. محفوظ نشان می‌دهد که قدرت همیشه با مسئولیت و گناه همراه است. سومین مضمون، رابطه‌ی انسان با تاریخ است؛ این‌که چگونه گذشته در ذهنیت ما زنده می‌ماند و چگونه اسطوره‌ها هنوز بر رفتار و اندیشه‌ی انسان معاصر سایه می‌اندازند. محفوظ در این مجموعه از زبانی موجز و شاعرانه بهره می‌برد. ساختار داستان‌ها اغلب به صورت مونولوگ یا گفت‌وگوهایی میان ارواح و شخصیت‌های اسطوره‌ای است که به اثر حالتی وهم‌گونه و رازآلود می‌دهد. در عین حال، نگاه محفوظ همدلی‌آمیز و انسانی است؛ حتی وقتی از جهان مردگان روایت می‌کند، پرسش‌هایش عمیقا معاصر باقی می‌مانند.
"ندایی از جهان دیگر" اگرچه نگاهی به گذشته‌ی باستانی مصر است، اما در واقع آینه‌ای است برای تامل در سرشت انسان. محفوظ از دل سنگ‌نوشته‌ها و افسانه‌های کهن، پرسش‌هایی را زنده می‌کند که هنوز برای ما زنده‌اند: عدالت چیست؟ قدرت چه مسئولیتی دارد؟ و آیا زندگی پس از مرگ معنایی دارد؟