کتاب البیع (جلد اول)

«اهمّیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گسترۀ بیع و افتراق آن از سایر عقود، وقوع حق و منفعت ثابت به عنوان مبیع، حقیقت مال و ملک و حق، اثبات قابلیات به عمومات، معاطات، تمییز بایع از مشتری و …»
«بیع» تأثیر عظیمی در حیات اجتماعی و اقتصادی بشر دارد؛ چراکه بسیاری از مبادلاتی که در سطح خرد و کلان بین افراد، موسسات، جوامع و دولت‌ها صورت می‌پذیرد بر اساس «بیع» است. تبیین حقیقت بیع، فرق آن با سایر عقود و بیان احکام آن می‌تواند افق رفتار افراد و جوامع را روشن نماید. نظام حقوقی اقتصادی اسلام آن‌قدر دارای فروع، خصوصیات و احکام بوده و برترین دانشمندان و متفکران در تبیین و تحلیل آن به غور پرداخته‌اند که مطمئنا در هیچ کجای دنیا نمی‌توان نظیر آن را پیدا کرد.
کتاب شریف «مکاسب» شیخ انصاری قدس سره، وارث فکر هزار و چندین سالۀ برترین متفکران و ژرف اندیشان از شیخ مفید گرفته تا شیخ طوسی، ابن ادریس حلّی، محقق حلّی، علامۀ حلّی تا محقق ثانی، صاحب مفتاح الکرامه، کاشف الغطاء و صاحب جواهر می‌باشد؛ أعلامی که هر از چندگاهی با گذشت ده‌ها سال و چه بسا چند صد سال، خداوند متعال مانند آنان را به جامعۀ بشری اعطاء می‌کند.
لباب افکار این بزرگان در مکاسب انعکاس یافته و شیخ انصاری اعلی الله مقامه الشریف با آن دقت، احاطه و هنری که داشته تقریبا چیزی را فروگذار نکرده است، به حدّی که آن را غیر قابل قیاس با کتب حقوقی دنیا قرار داده و می‌توان گفت از فلسفه‌های دنیا نیز از حیث إعمال فکر در جهت کشف و نیل به مطلوب، غنی‌تر است.

بعد از شیخ نیز افرادی که دارای ذهن خلاق، تحلیل‌گر، شکافندۀ حقائق و معانی در عالی‌ترین رتبه‌ها می‌باشند، کلمه به کلمۀ مطالب شیخ را که خود دریایی از اندیشۀ جوشان و فکر فروزان بوده مورد ارزیابی قرار داده و در تأیید یا نقد آن قلم زده و زوایای تاریک را روشن کرده یا نظرات جدیدی را به آن افزوده‌اند.
سید یزدی با آن احاطه‌‌ای که داشته حاشیۀ عمیقی بر مکاسب نگاشته و محقق ایروانی با آن حدّت ذهنی و با نگاهی که به حاشیۀ سید داشته اعمال نظر کرده است. محقق اصفهانی آن اعجوبۀ کم نظیر در دقت و تسلط بر مباحث فکری، حاشیۀ عمیق و مفصّلی بر مکاسب نوشته و میرزای نایینی با تدریس و محور قرار دادن مکاسب، مطالب زیادی را در مباحث معاملات و خصوص بیع ابراز فرموده که توسط دو نفر از مقرّران خوش‌قلم و دقیقشان، شیخ محمد تقی آملی و شیخ موسی خوانساری، به رشتۀ تحریر در آمده است.
امام خمینی قدس سره نیز با محور قرار دادن مکاسب در تدریس‌شان بررسی گسترده‌ای انجام داده و مطالب عالی و دقیقی را بیان فرموده‌اند. سید خویی مطالب فراوانی را در تبیین و تنقیح آن بیان فرموده که به خاطر بیان شیرین و رسای ایشان و قلم روان مقررین‌شان در جایگاهی سهل التناول‌‌تر از کتب دیگر قرار گرفته است. ده‌ها حواشی علمی، انتقادی و توضیحی دیگر نیز وجود دارد که آن‌ها نیز حائز اهمیت است. در زمان حاضر فهم بسیاری از اندیشه‌های متبلور در این کتاب‌ها نیاز هر مجتهدی است تا از اعوجاج در اجتهاد و انحراف در استنباط مصون باشد.
به هر حال کتاب مکاسب علی الخصوص مبحث «بیع» به ضمیمۀ حواشی آن، منبع پایان ناپذیری از علم و فکر در حوزۀ تحلیل مسائل معاملی در زمینۀ فقه و حقوق ارائه کرده که واقعا بی‌نظیر است. بسیاری از قواعد مطرح شده در کتاب البیع قواعد سیالی است که در تمام ابواب معاملات کاربرد دارد، لذا با تسلّط بر مباحث بیع، حل بسیاری از مباحث مربوط به معاملات دیگر مانند اجاره، مضاربه، مساقات، شرکت، جعاله و … آسان خواهد بود.
بنابراین کتاب البیع، هم از آن جهت که قوام و حیات اقتصاد جامعه به بیع بستگی دارد دارای اهمیت است و هم از آن جهت که اهمّ مباحث سایر عقود، مانند شرائط عقد، شرائط عوضین، شرائط متعاقدین و …، در آن روشن می‌شود. پس کسی که می‌خواهد متخصص در این رشته باشد و عن اجتهاد استنباط کند یا حداقل کلام دیگران را بفهمد باید در این مسائل غور کرده و از صرف وقت در آن ملول نشود. کسانی که در رشتۀ حقوق نیز می‌خواهند کار کنند اگر بر این مباحث مسلط باشند حقوقدانی خواهند شد که قابل قیاس با اقرانشان نمی‌باشند.