کتاب خانمچه و مهتابی
نویسنده:
اکبر رادی
معرفی کتاب خانمچه و مهتابی
نمایشنامهٔ "خانمچه و مهتابی" اثر اکبر رادی، یکی از نمونه‌های درخشان ادبیات نمایشی معاصر ایران است که با نگاهی پست‌مدرن، چندلایه و تجربه‌گرایانه، به بازنمایی وضعیت زنان در ساختار اجتماعی و فرهنگی ایران می‌پردازد. این نمایشنامه با بهره‌گیری از تکنیک «جریان سیال ذهن»، ما را به درون ذهن زنی کهنسال به نام خانجون می‌برد-زنی که در آسایشگاه سعادت‌آباد زندگی می‌کند و به‌سبب ابتلا به آلزایمر، گذشته، تخیل و حال را به‌هم می‌آمیزد.
تمامی حوادث در ذهن خانجون رخ می‌دهند؛ او با گسست‌های ذهنی، وارد پنج داستان متفاوت می‌شود که در زمان‌ها، فضاها و سبک‌های زندگی متنوع شکل گرفته‌اند. این داستان‌ها عبارت‌اند از: زندگی خود خانجون؛ داستان زن و مردی اشرافی در فضای قجری؛ روایت زن و مردی فقیر؛ حکایت زوجی هنرمند در روزگار معاصر؛ و در نهایت، داستانی کهن‌الگویی که به اعماق ناخودآگاه جمعی انسان بازمی‌گردد. با وجود تفاوت‌های ظاهری، در تمامی این روایت‌ها، زنان نازا هستند، در تمنای عشق و باروری به سر می‌برند، و با مردانی مواجه‌اند که آن‌ها را یا استثمار می‌کنند یا نادیده می‌گیرند. خانجون در حکم صدایی است که همهٔ این روایت‌ها را در خود دارد؛ زنی که هم قربانی است و هم ناظر.
از دل این ساختار روایی چندلایه، مفاهیمی چون فراموشی، انزوا، زوال، زنانگی، و رنج‌های نادیده‌گرفته‌شدهٔ زنان استخراج می‌شود. رادی با انتخاب زنی سالخورده و خانه‌نشین به‌عنوان کانون روایت، جهان ذهنی فراموش‌شده‌ها را به عرصهٔ آگاهی می‌کشاند. نمایشنامه با تکنیک «چندآوایی» فضایی را می‌سازد که در آن، هیچ صدای واحدی مسلط نیست؛ بلکه روایت‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند و بازتابی از تنوع تجربه‌های زنانه ارائه می‌دهند. رادی در نگارش این اثر، از زبان محاوره‌ای و بومی بهره گرفته است. دیالوگ‌ها اغلب کوتاه، موجز، و برگرفته از زبان کوچه و بازارند، اما در عین حال، سرشار از غنای فرهنگی و اصطلاحات خلاقانه‌اند. این انتخاب زبانی، بر واقع‌گرایی نمایش می‌افزاید و خواننده یا بیننده را به دل فرهنگ ایرانی می‌برد.
"خانمچه و مهتابی" در زمان انتشار با تحسین منتقدان و استقبال مخاطبان مواجه شد. اجراهای گوناگون این اثر، به‌ویژه در محافل دانشگاهی و جشنواره‌ها، آن را به یکی از بحث‌برانگیزترین آثار اکبر رادی تبدیل کرده‌اند. برخی منتقدان، آن را بازتابی از ناتوانی زبان رسمی در فهم زنانگی و نوعی روایت زنانه از فراموشی و حذف دانسته‌اند.
در مجموع، این نمایشنامه نمایانگر توانایی رادی در ترکیب دغدغه‌های اجتماعی با تجربه‌های زیبایی‌شناختی است. "خانمچه و مهتابی" نه‌تنها تصویری از رنج زنانه در فرهنگ ایرانی ترسیم می‌کند، بلکه با استفاده از ساختاری نوآورانه و روایتی چندلایه، مرز میان حافظه و فراموشی، واقعیت و تخیل، فرد و جمع را به چالش می‌کشد-و به همین دلیل، جایگاهی برجسته در ادبیات نمایشی ایران دارد.
تمامی حوادث در ذهن خانجون رخ می‌دهند؛ او با گسست‌های ذهنی، وارد پنج داستان متفاوت می‌شود که در زمان‌ها، فضاها و سبک‌های زندگی متنوع شکل گرفته‌اند. این داستان‌ها عبارت‌اند از: زندگی خود خانجون؛ داستان زن و مردی اشرافی در فضای قجری؛ روایت زن و مردی فقیر؛ حکایت زوجی هنرمند در روزگار معاصر؛ و در نهایت، داستانی کهن‌الگویی که به اعماق ناخودآگاه جمعی انسان بازمی‌گردد. با وجود تفاوت‌های ظاهری، در تمامی این روایت‌ها، زنان نازا هستند، در تمنای عشق و باروری به سر می‌برند، و با مردانی مواجه‌اند که آن‌ها را یا استثمار می‌کنند یا نادیده می‌گیرند. خانجون در حکم صدایی است که همهٔ این روایت‌ها را در خود دارد؛ زنی که هم قربانی است و هم ناظر.
از دل این ساختار روایی چندلایه، مفاهیمی چون فراموشی، انزوا، زوال، زنانگی، و رنج‌های نادیده‌گرفته‌شدهٔ زنان استخراج می‌شود. رادی با انتخاب زنی سالخورده و خانه‌نشین به‌عنوان کانون روایت، جهان ذهنی فراموش‌شده‌ها را به عرصهٔ آگاهی می‌کشاند. نمایشنامه با تکنیک «چندآوایی» فضایی را می‌سازد که در آن، هیچ صدای واحدی مسلط نیست؛ بلکه روایت‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند و بازتابی از تنوع تجربه‌های زنانه ارائه می‌دهند. رادی در نگارش این اثر، از زبان محاوره‌ای و بومی بهره گرفته است. دیالوگ‌ها اغلب کوتاه، موجز، و برگرفته از زبان کوچه و بازارند، اما در عین حال، سرشار از غنای فرهنگی و اصطلاحات خلاقانه‌اند. این انتخاب زبانی، بر واقع‌گرایی نمایش می‌افزاید و خواننده یا بیننده را به دل فرهنگ ایرانی می‌برد.
"خانمچه و مهتابی" در زمان انتشار با تحسین منتقدان و استقبال مخاطبان مواجه شد. اجراهای گوناگون این اثر، به‌ویژه در محافل دانشگاهی و جشنواره‌ها، آن را به یکی از بحث‌برانگیزترین آثار اکبر رادی تبدیل کرده‌اند. برخی منتقدان، آن را بازتابی از ناتوانی زبان رسمی در فهم زنانگی و نوعی روایت زنانه از فراموشی و حذف دانسته‌اند.
در مجموع، این نمایشنامه نمایانگر توانایی رادی در ترکیب دغدغه‌های اجتماعی با تجربه‌های زیبایی‌شناختی است. "خانمچه و مهتابی" نه‌تنها تصویری از رنج زنانه در فرهنگ ایرانی ترسیم می‌کند، بلکه با استفاده از ساختاری نوآورانه و روایتی چندلایه، مرز میان حافظه و فراموشی، واقعیت و تخیل، فرد و جمع را به چالش می‌کشد-و به همین دلیل، جایگاهی برجسته در ادبیات نمایشی ایران دارد.
درباره اکبر رادی
اکبر رادی به گفته خودش با تماشای تئاتر خانه عروسک هنریک ایبسن در دهه ۳۰ به عرصهٔ تئاتر و نمایشنامه نویسی علاقه مند شد. در سال ۱۳۳۸ نخستین نمایشنامهٔ خود را باعنوان «روزنه آبی» نگاشت، اما دو سال طول کشید تا توانست آن را منتشر کند. این نمایشنامه مورد توجه احمد شاملو قرار گرفت. پیشتر قرار بود جلال آل احمد چاپ این نمایشنامه را به عهده بگیرد، اما چون قائل به تغییراتی در متن اثر بود، رادی با آن موافقت نکرد.
دسته بندی های کتاب خانمچه و مهتابی
قسمت هایی از کتاب خانمچه و مهتابی
تو به حرف های من اعتنایی نکردی عزیزم من میخواستم تو رو از کشیدن تابلوی آخر زندگی منصرف کنم و تو داشتی طناب گره میزدی، که رفتی روی صندلی. بعد سرتو محاذی حلقه گرفتی و یک لحظه چشم هاتو بستی. دعا که نمیخوندی غم کسی رم نداشتی و استغفار! نه! فقط پاشنه پاتو گذاشتی روی لبه صندلی و آهسته فشار دادی، اونقدر فشار دادی که صندلی برگشت و دمر شد. آه... چه میزان سن بدیع، چه منظره هولناکی! تو توی هوا دست و پا میزدی و من در فاصله دو متری مقابلت ایستاده بودم و نگاهت میکردم.
کتابهای مرتبط با کتاب خانمچه و مهتابی
اولین نفری باشید که نظر خود را درباره "کتاب خانمچه و مهتابی" ثبت می‌کند