کتاب تاریخ طبیعی دین

رساله ­ی تاریخ طبیعی دین که نخستین بار در سال 1757 منتشر کرد شاید به اندازه­ ی نوشته ­های دیگر «دیوید هیوم» شهرت نداشته باشد و همچنانکه «هیوم» در زندگینامه ­ی خویش می­گوید در زمان خود او نیز آوازه ای نداشته است. ولی می­توان ادعا کرد که این رساله همراه با اثر دیگر او در همین زمینه به نام «گفت وگو هایی درباره دین طبیعی» سر آغاز مبحثی در علوم اجتماعی است که اینک به نام فلسفه دین شناخته می­شود.

هیوم در این کتاب در جهت تبیین نیاز انسان به دین برداشت فلسفی از دین را از برداشت تاریخی آن جدا می کند. بدین معنی که هر نوع استدلال عقلی برای اثبات دین فطری و طبیعی، از فرآیندهای ذهنی و واقعی که دین از آن برمی آید، متفاوت است. در نظر او، دیانت بر شالودۀ طبیعت و فطرت انسانی استوار است و نه بر عقل و ایمان. کتاب در پانزده بخش کوتاه تدوین شده که برخی از مباحث آن عبارت اند از این که شرک، نخستین دین آدمیان بوده است، بحثی در بنیادها و انواع شرک، پیدایش یکتاپرستی از شرک و تأیید آن، مقایسۀ ادیان با یکدیگر بر مبنای آزارگری و بی آزاری، یا تعصب و تساهل، خرد و بی خردی، یا میزان شک و یقین در آن ها، تصورات شک آمیز در ادیان عامی، و اثر بد دینی های عامیانه بر اخلاق. هیوم این بحث را در رسالۀ دیگرش، گفت وگوهایی دربارۀ دین طبیعی (نوشته شده در ۱۷۴۹ـ۱۷۵۱) پی گرفت.

در این رساله، سه تن به گفت وگو می نشینند؛ یک شریعت مدار مومن، یک طبیعت گرای شکاک، و یک خردباور معتقد به دین فطری. هیوم آشکارا به شخص دوم علاقه نشان می دهد امّا در عین حال، نظر او را افراطی ارزیابی می کند. وی تجربۀ دینی را غریزه ای اساسی می داند که از طبیعت و فطرت ناشی شده و با سرچشمه های حیات انسانی مطابقت دارد؛ سرچشمه هایی که از شور زندگی فراهم آمده است.

هیوم در "تاریخ طبیعی دین" با این مشاهده شروع می کند که تنوع زیادی در سلیقه افراد وجود دارد (قضاوت های زیبایی شناختی که مردم متفاوت است). با این حال، هیوم استدلال می کند که یک مکانیسم مشترک در طبیعت انسان وجود دارد که موجب چنین قضاوت هایی می شود و حتی توجیهی نیز برای آنها فراهم می کند. او این حس زیبایی شناسی را کاملا شبیه به مفهوم اخلاق می داند که در کتاب 3 مقاله خود از رساله طبیعت بشر (1739-1739) و در پرس و جو مربوط به اصول اخلاق (1751) بیان می کند. علاوه بر این، او استدلال می کند که این مسئله هنوز هم امکان بهینه سازی سلیقه زیبایی شناختی فرد را فراهم می کند. هیوم در "تاریخ طبیعی دین" این فرضیه را مطرح می کند که تنوع و اختلاف نظر زیاد در مورد موضوعات مختلف دارای دو منبع اساسی است – احساسات، که تا حدودی از نظر طبیعی متفاوت بوده و امکانات اساسی، که قابل پرورش هستند. هر فرد ترکیبی از این دو منبع است و هیوم در تلاش است تا خصوصیات تحسین برانگیز یک منتقد را ترسیم کند، تا بتواند حس طبیعی زیبایی شناسی خود را در یک چارچوب معتبر استدلالی تقویت کند. ویژگیهای متنوعی برای یک منتقد خوب وجود دارد، که در نهایت هر یک از آنها به امکان داشتن قضاوتی قابل اعتماد و عادلانه کمک می کنند.