کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل

و اما ‏‏اقبال این حقیقت جهلیه،‏‏ به واسطۀ محدودیّت و غلبۀ احکام کثرت و‏‎ ‎‏سوائیّت، صورت نگیرد و چون حقیقت عقلیه از تعیّنات سوائیّه عاری و بری‏‎ ‎‏است، ظلمت ماهیّات را در آن تصرفی نیست و نور جمال جبروت بر نکته‏‎ ‎‏سودای خلقی غلبه و قهر دارد؛ از این جهت از رجوع به حقیقت غیبیّه و فنای در‏‎ ‎‏حضرت لاهوت امتناعی ندارد، به خلاف حقیقت وهمیّه که به واسطۀ اشتباک آن‏‎ ‎‏با ظلمات ماهیّات و تعیّنات متکثره و اعتناق آن با اعدام و تحدّدات متشتّته از‏‎ ‎‏ساحت قرب ازلی و آستان قدس سرمدی، بعید و از فنای در آن حضرت،‏‎ ‎‏مهجور است؛ پس لیاقت قبول این اشراق نوری و فیض سرمدی و استعداد‏‎ ‎‏ایتمار به این امر الهی را ندارد. پس، از مقام مقدس اولیای قرب، دور و از محضر‏‎ ‎‏مکرم اصحاب معرفت، مهجور است.‏ ‏‏امّا ‏‏ادبار عقول جزئیّه‏‏ عبارت است از: توجه آنها به کثرات و اشتغال به‏‎ ‎‏تعیّنات، برای اکتساب کمال و ارتزاق روحانیّ و ترقیات باطنیّه روحیّه، که بدون‏‎ ‎‏این وقوع در کثرت صورت نگیرد. و این به یک معنی، خطیئه ‏‏آدم‏‏ یا یکی از‏‎ ‎‏معانی خطیئه ‏‏آدم‏‏ علی نبینا وآله و علیه السلام است؛ زیرا که ‏‏آدم‏‏ علیه السلام ‎‏در تحت جذبۀ غیبیّه اگر مانده بود، و در آن حال فنا و بی خبری که بهشت دنیا به‏‎ ‎‏آن معبر است باقی می ماند، از تعمیر عالم و کسب کمالات ملکیّه، آثاری نبود.‏‎ ‎‏پس به واسطۀ تسلط شیطان بر او، توجه به کثرات حاصل شد و از درخت گندم،‏‎ ‎‏که صورت دنیا در عالم جنت است، تناول نمود. پس از آن توجه، باب کثرت‏‎ ‎‏مفتوح و راه کمال و استکمال، بلکه باب کمال «جلا» و «استجلا» باز شد.